Vondsten Neanderthalers helemaal niet uniek

Gepubliceerd op: 14-08-2014 | Gewijzigd op: 14-08-2014
Met veel bombarie maakte de BAM en de gemeente vorig jaar november in aanwezigheid van talrijke journalisten de vondsten van Neanderthalers langszij de Hekellaan als uniek feit bekend+.
Die recente vondsten van botten [gebruiksvoorwerpen] en stenen werktuigen zijn helemaal niet zo uniek.
Sterker nog: ze zijn –aanvankelijk- niet door de BAM gedaan, maar door Anton Verhagen en collega’s van de archeologische werkgroep Cro Magnon*, die de stenen werktuigen en tientallen botten in oktober 2013 aantroffen in de speciale stort bij de Kruithoorn, waar Verhagen in die tijd dagelijks kwam. Elders dook Verhagen al eerder Neanderthalerrelikten op, die wel duiden op een kamp. Zie daartoe ook onderaan de pagina bij Boeken en publicaties.

+zie artikel 'Kampement van Neanderthalers langszij de Hekellaan' dd. 13 november 2013.

De perspresentatie in de BAM van 13 november 2013 met middenin links wethouder Huib van Olden en rechs van hem wethouder Jan Hoskam.

foto © paul kriele, 13 november 2013.

Anton Verhagen heeft een jarenlange ervaring opgedaan bij de gemeente ’s-Hertogenbosch als specialist bodem en milieu. Door zijn werk was de amateur archeoloog er van overtuigd dat pleistocene vondsten in de ondergrond van de parkeergarage aanwezig zouden zijn.
Opvallend in zijn onderzoek is de vondst van een vuistbijl gemaakt uit een stenen levalloiskern en de talrijke bewerkte geweien van rendieren, wolharige neushoorn en mammoeten. Daaruit concludeerde de archeoloog dat er ter plekke een kampement moet zijn geweest uit het Midden stenen tijdperk [Mesolithicum].

Technische procedure
Verhagen geeft aan dat voor het onderzoek van –in dit geval -15.000 kubm. afgegraven grond uit de bouwput langszij de Hekellaan, een speciale kennis vereist is van grondsoorten en structuren uit het Pleistoceen. Ook dient het werk nauwkeurig met hydrologische en geotechnische middelen te gebeuren.
Verhagen heeft de vondsten meteen gemeld bij de archeologische dienst van de gemeenten en bij de provinciaal archeoloog van de provincie Noord Brabant. Maar op zijn melding werd nogal laconiek gereageerd. Er werd verder geen interesse getoond. Zelfs bij de perspresentatie in november 2013* werden de vondsten van Verhagen cum suis niet genoemd.

Conclusie: De BAM is met de eer van hun verlate vondsten gaan strijken. Maar de bevindingen en onderzoeksresultaten van Anton Verhagen zijn, compleet met indrukwekkende foto’s, vastgelegd.[zie reacties hieronder]
Dat het zo lang duurde vooraleer de waarheid boven water is gekomen komt, doordat amateur archeologen geen mensen zijn die met hun prestaties vooraan gaan staan. En Anton Verhagen is zeker niet de man die de confrontatie zoekt met de professionals. Hij moet nog langer mee..

>>De redactie raakte pas op dit spoor met het doornemen van het archief, waarin een interview met Anton Verhagen voorkomt dat staat vastgelegd in het Stadsblad van 2 maart 1978.


Rendier -en mammoetbotten en stenen werktuigen die de BAM aantrof in het slib van de bouwput aan de Hekellaan.	Links en rechts BAM-vondsten. foto's © paul kriele, 13 november 2013.

De vondsten van het Vonk en Vlamterrein worden –na conservering -beheerd in het museum Hertogsgemaal in Gewande. Enkele daarvan zijn in bruikleen afgestaan aan het museum TwentseWelle in Enschede.
Museum Hertogsgemaal werkt mee om een deel van de vondsten in bruikleen af te staan voor de permanent in te richten vitrines in de nieuwe parkeergarage Sint Jan.

>>>In een breedvoerig artikel ligt amateur archeoloog Anton Verhagen zijn reactie hierop toe. zie onderaan deze pagina.

Reactie Hans Meester, hoofd BAM, op artikel uniciteit Neanderthalers
Hans Meester reageert als hoofd van de BAM op de ontkenning door Bastion Oranje rond het unieke van de Neanderthalervondsten in de bouwput langszij de Hekellaan.

Hans Meester, hoofd van de BAM in de Bethaniëstraat, trachtt de uniciteit van de Neanderthalervondsten nog eens te bevestigen.

Anton Verhagen wil eigenlijk niet meedoen met dit welles nietes spelletje'. Zie diens reactie.

Meester stelt dat er twee grondopgravingen zijn verricht :

-De met een speciale graafmachine uitgegraven grond uit een sleuf voor de wand van parkeergarage. Die grond is –volgens de voorschriften- tijdelijk gestort op een depot Kruithoorn om alsnog te worden onderzocht voor archeologisch onderzoek. Daarin zijn door Anton Verhagen de botten aangetroffen.

-De vondsten van de BAM zijn gedaan uit de met water opgezogen grond, die door een zeef moeten, voordat die grond [residu] naar de stort gaat. Uit die zeven zijn de stenen gereedschappen en botmateriaal gekomen, aldus Meester, die toegeeft dat een zand- zuigmachine het tere materiaal van botten kan hebben beschadigd.

- Over de vondsten in het algemeen schrijft Meester, dat ‘..het zuur is dat Verhagen de botten heeft meegenomen, maar wij hebben meer en mooiere stenen werktuigen.’

Over eerdere vondsten elders in de stad, zegt Meester dat ‘..ze niet op dezelfde plek [..] waren en niet een kampement betroffen.’
Meester ontkent dat de BAM de Neanderthalervondsten claimt. ‘Onze houding is een logisch gevolg van de archeologische voorschriften behorend bij grote bouwprojecten. ‘

'Korte'reactie Archeoloog Anton Verhagen op tegenwerpingen Hans Meester hoofd van de BAM [onderaan de pagina staat zijn meer uitvoerige reactie]
Amateur archeoloog Anton Verhagen haalt met zijn reactie, op wat Hans Meester hiervoor probeert recht te zetten in het artikel ‘Neanderthaler vondsten niet uniek’, nogmaals met argumenten dat unieke van die vondsten onderuit.

Amateur archeoloog Anton Verhagen, die op uiteenlopende plaatsen in het land unieke vondsten heeft gedaan en waarvan de uniciteit door onderzoek is bevestigd.

1.Verhagen bekritiseert als eerste de datering door de BAM van de vondsten. De stenen werktuigen, die voorlopig gedateerd werden tussen 40.000-70.000 jaar, moeten nog wetenschappelijk worden onderzocht.

De fossiele beenderen van de dieren waarop de Neanderthalers gejaard zouden hebben zijn 30.000-45.00 jaar oud. Dat betekent een verschil van -voorlopig - 25.000 jaar tussen de ouderdom van de werktuigen en van de botten.
Als de gevonden botten tussen de 45.000-60.000 jaar oud zouden zijn, maakt dat deze te oud zijn voor een 14 c datering.

2. In de vondsten zitten geen hulpartefacten van vuursteen, hout en botten die geschikt waren om daar werktuigen van te maken. Evenmin bevinden zich op de plek afval dat duidt op voeding of slachtafval, vuur en resten van hutten en schuilplaatsen. Er is geen herkenning van een tijdelijke periode dat een prehistorisch mens daar geleefd zou hebben. Dus er was geen kamp op die locatie.
3.Niet bij de Hekellaan, maar wel bij bekende en ontdekte kampen in Nederland en West- Europa liggen duizenden vuurstenen en kapot gehakte botten van Pleistocene dieren. Dus daar lag wel slachtafval.

Conclusie van Verhagen: er was geen Neanderthalerkamp en de datering van de botten en de werktuigen is onjuist.
De BAM is te vlug met de vondsten in de publiciteit gegaan. Vele wetenschappers, archeologen en amateurarcheologen in Europa maken zich schuldig aan het uniek maken van een ontdekking. Zo ook in Den Bosch.
Na een vondst volgen perspublicaties en artikelen in de trant van : Het oudste, Voor het eerst gevonden, het meest zuidelijke, het meest gave, De mooiste en honderden werktuigen, het meest noordelijke, het grootste. Dit om het voor de buitenwereld de vondst unieker te maken dan hij in werkelijk is, aldus weerlegt amateur archeoloog Anton Verhagen de stunt die de BAM en de gemeente op 13 november 2013 maakten door hun bekendmaking van de unieke Neanderthaler vondsten in de bouwput aan de Hekellaan.

---------------------------
Hieronder de volledige en meer uitvoerige reactie van amateur archeoloog Anton Verhagen op de bekendmaking van de vondsten langszij de Hekellaan door de gemeente en de BAM in november vorig jaar..

In de directe omgeving van ’s-Hertogenbosch zijn in het recente verleden honderden stenen en benen werktuigen van de Neanderthalers gevonden. Om maar te noemen, Gewande, Empel, Kerkdriel, Lith. Dit vooral door leden van de archeologische werkgroep Cro Magnon uit Empel. Deze vindplaatsen werden door de universiteit uit Groningen en Utrecht en Leiden en enkele beroepsarcheologen beschreven en gepubliceerd. Vooral de vondst van een benen retouchoir uit Gewande. Dit is een benen werktuig dat door Neanderthalers gebruikt werd om schilfers van stenen werktuigen af te slaan. Deze retouchoir heeft een landelijk bekendheid en is gedateerd op 60.000 jaar oud.

Amateur archeoloog Anton Verhagen werkzaam bij een van de sitee [ vindplaatsen].

De vondst van honderden stenen werktuigen van de Neanderthalers werden in 2005 ontdekt in De Groote Wielen. Hier werd ook door A.V. een unieke vuistbijl van de Neanderthalers gevonden. Half oktober 2013 werden tijdens het storten van grond op een gronddepot langs de A2, nabij de Kruithoorn, afkomstig van de parkeergarage Vonk en Vlam terrein door Anton Verhagen en leden van de archeologische werkgroep Cro Magnon vele stenen werktuigen gevonden van de Neanderthalers en tientallen botten van o.a. de prehistorische mensen,wolharige mammoet, wolharige neushoorn, reuzenherten, rendieren, wisenten, wolven, bevers, paarden gevonden.

Unieke vondsten
Een voor Nederland zeer bijzondere vondst is een zogenaamde stenen levalloiskern, die door de Neanderthalers werd nabewerkt tot een vuistbijl. Opvallend zijn de vondsten van bewerkte geweien (geweibijlen) uit het Mesolithicum. Hier was dus in het verleden een kamp uit de Midden Steentijd.

Specialistische kennis vereist
Op het gronddepot bij de Kruithoorn werd ongeveer 20.000 m3 grond aangevoerd en tevens werd er grond uit de diepwand van de parkeergarage gestort. Ter plaatse werd er ten behoeve van de diepwand grond ontgraven tot 14 m min NAP. Totaal werd uit de diepwand.ca. 15.000 m3 grond ontgraven. Het zoeken op een gronddepot van 20.000 m3 vereist een specialiste kennis van grondsoorten en structuren uit het Pleistoceen.
Het bestuderen van de vooronderzoeken ter plaatse van de parkeergarage, zoals hydrologische- geotechnische – milieu- bodemonderzoeken en de uitgevoerde sonderingen en grondboringen is een must. Tevens is een gedegen kennis van de vuursteensoorten en bewerkingstechnieken van de prehistorische mens vereist.


-Boven: Neanderthaler vuistbijl uit De Groote Wielen . -Rechts boven: Onderkaak Pro Magnummens vindplaats Maaspoort. -Rechts: Opperarm babymammoet in depot Vonk en Vlamterrein. foto's © anton verhagen.

De inmiddels 70-jarige Anton Verhagen heeft een jarenlange ervaring opgedaan bij de gemeente ’s-Hertogenbosch als specialist bodem en milieu. Door het bestuderen van genoemde onderzoeken was de onderzoeker ervan overtuigd dat pleistocene vondsten in de ondergrond van de parkeergarage aanwezig zouden zijn.
Zoals de reeds in het verleden ontdekte honderden pleistocene vondsten en midden paleolithische werktuigen uit De Groote Wielenplas, Maaspoortplas, De Koornwaard, Empelsgat, IJzeren Kind, IJzeren vrouw, Zuiderplas, PTT plas Bossche Broek, Oosterplas, Engelermeer, Zuid Willemsvaart, Ertveldplas, Meerseplas Den Dungen en de rivieren de Aa en de Dommel..

Omdat het voor Anton Verhagen 100 % zeker was dat er uit de bouwput van de parkeergarage pleistocene botten te vinden zouden zijn, bezocht hij tijdens het ontgraven en afvoeren van de grond bijna dagelijks het gronddepot bij de Kruithoorn.

Deze vondsten werden door Verhagen meteen gemeld aan de archeologische dienst van de gemeenten en tevens gemeld aan de provinciaal archeoloog van de provincie Noord Brabant. Op deze vondstmelding aan de archeologische dienst werd zeer laconiek gereageerd. Ze namen er kennisgeving aan maar toonden verder geen interesses. Zelf bij de perspresentatie werden zijn vondsten niet genoemd.

Tweederangs amateur-archeologen…..
Aanvankelijk werkten de broers Peter en Anton als amateur-archeoloog samen. Maar toen Peter in 1976 met de nieuw benoemde stadsarcheoloog Janssen werd geconfronteerd, heeft hij wijselijk zijn werk als amateur-archeoloog stopgezet.

Peter Verhagen zegt met nadruk dat dé specialisten op gebied van archeologie amateurs zijn. Zij zijn meestal de eersten, die tot interessante en ook unieke vondsten komen.
Dat was zo in 1977 toen Peter en broer Anton gebruiksvoorwerpen [botten] van Neanderthalers aantroffen in de Koornwaard en later in De Groote Wielen en andere plaatsen.
Het artikel in het Stadsblad van 2 maart 1978 over Verhagens vondsten in de Koornwaard is de aanleiding geweest van dit artikel.

Boeken en publicaties
De vondsten van Gewande en Lith werden beschreven door Anton Verhagen:
-”Ontdekt verleden’(1984) en “De kampen van Homo pre sapiens in Empel en Maren-Kessel’ in 1994.
- Apan/extern: ‘De vroegste bewoners van het maasgebied bij Gewande, Maren-Kessel, Kerkdriel en Lith.
-Het tijdschrift Cranium 1991 nr. 1, publiceerde de vondst van een onderkaak van een Homo sapiens sapiens uit Empel gepubliceerd.
-In het tijdschrift Archeologie no 3, 1991 beschreef A.V. de vondsten van “De Hoogaard “een cultusplaats in Maaspoort. Deze vondsten werden door de archeologische werkgroep afgestaan aan het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden en worden permanent tentoongesteld.

*’Van Bos tot Stad’ [1983] In ‘Van Bos tot stad’, dat een breedvoerig en geïllustreerd overzicht bevat aan archeologische vondsten in en om de stad, is kort [pag. 31,33 en 34] aandacht besteed aan het werk van de toenmalige amateur-archeologen Peter en Anton Verhagen.
** Publicatie: Vondsten van onder meer Anton Verhagen ‘De Groote Wielen, er was eens… ‘
*** Aanleiding van dit artikel is een publicatie in het Stadsblad van 2 maart 1978, waarin Antons vondsten ten Noorden van de stad [gebruiksvoorwerpen van Neanderthalers o.a. een retouchoir] werden beschreven. De auteur is Paul Kriele die recentelijk Peter Verhagen en Eddy Nijhof hierover heeft bevraagd.

Opmerkingen
Het gronddepot van de grond uit de parkeergarage is inmiddels grotendeels afgevoerd naar elders. Ook op de laatste locatie vinden leden van de archeologische werkgroep Cro Magnon nog steeds stenen en benen artefacten en botten uit de laatste IJstijd (het Weichelien).

N.B. De vondsten van het Vonk en Vlam terrein worden tentoongesteld, geconserveerd en beheerd in het museum Hertogsgemaal in Gewande en enkele vondsten zijn in bruikleen afgestaan aan het museum TwentseWelle in Enschede.

Het museum Hertogsgemaal wil meewerken met de gemeente ’s-Hertogenbosch om een deel van de vondsten in bruikleen af te staan voor tentoonstelling in de nieuwe parkeergarage.

Terug naar boven