Historie en verbouwing Brabanthallen

Printerversie

Gepubliceerd op: 14-03-2007 | Gewijzigd op: 28-01-2013
Nieuw aanzien Brabanthallen, nieuwe entree, nieuwe hallen, nieuw hek 14 maart 2007.
Momenteel- medio maart 2007- wordt de laatste hand gelegd om het aanzien van de Brabanthallen te vervolmaken: een hekwerk, lage betonnen zuilen met daartussen ijzeren palen, een nieuwe aanplant en een riante parkeerplaats geven een wijds zicht op het complex. Achter de oudbouw van 1931 liggen de nieuwe hallen verscholen. 

Links: het nieuwe -lagere- hekwerk. Maar de dierfiguren zijn geruisloos verwijderd. Rechts: het aanzien van de Brabanthallen met de markante toren van 1931.  foto's © paul kriele, 14 maart 2007.

Opvallend is dat met het nieuwe hek ook de plaatijzeren dieren zijn verdwenen. Die werden in 1985 aangebracht en zijn een ontwerp van Marjan Barnier. De reeks dieren zijn gemaakt in de metaaldraaierij van Stokman in Waspik door medewerker Piet Broeren, zo meldt het Brabants Dagblad, na enige speurtochten, op 26 april 2007. 

De nieuwe hallen met op de hoek de nieuwe 'Stadsentree'.  Rechts de oude toren. foto's © paul kriele, 14 maart 2007.

Hoorzittingen Boschveldmasterplan 4 maart 2005. 
Op twee avonden- voorafgaand aan de behandeling door de gemeenteraad -is er in het bestuurscentrum [achterzijde stadhuis] een hoorzitting over de toekomstige invulling van Boschveld. Maar eerst zal de commissie ROB zich nog op 6 april 200 over het veel omstreden plan Boschveld buigen. De raadslieden willen zich oriënteren aan de hand van info van deskundigen op gebied van wijkvernieuwing. Ook de wooncorporaties, winkeliersvereniging, afgevaardigden van de wijken Boschveld en Veemarktkwartier c.q. buurtcomité’s zullen worden geraadpleegd. Op woensdag 16 maart worden de woningcorporaties en de deskundigen op gebied van herstructurering gehoord en op maandag 21 maart komen de bewonersorganisaties aan de beurt. 

Toppers in Brabanthallen: o.a. Indoor Brabant & Driedaags autorally en race-evenement en Disney Shows  3 maart 2005.
In de Brabanthallen voltrekt zich van vrijdag 4 tot zondag 6 maart 2005 een autosportevenement. Deze grootse manifestatie omvat over alle hallen en het Brabanthallencomplex races, een Parijs/Darkar- en Kart/Xpress paviljoen, stuntshows,een beurs, races voor de jeugd, een technische onderdelenwinkel, een Grand Prix danceparty en een shownight met dj´s. De verkiezing van de beste Nederlandse coureur [Autosports Awards] gebeurt olv commentator Olav Mol en de gebroeders Tim en Tom Coronel presenteren een shownight.
De Race en rally show staat in het teken van de Grand Prix die zondag in Australië [Melbourne ]plaatsvindt . Eerder werd de show in Maastricht gehouden, maar verhuisde vanwege de centrale ligging naar Den Bosch. De organisatie hoopt op duizenden bezoekers. Daartoe werd in het gratis ochtendblad Spits al over vier pagina´s reclame gemaakt.
Vanaf 17 maart 2005 bezet Indoor Brabant weer de hallen en van 14 t/m 24 april 2005 voltrekt zich er de Kunst & Antiekbeurs. In medio mei is er de Disney on Ice show voor kinderen van 6-12 jaar. Tussen 28 september en 2 oktober 2005 is er het muziek en showspektakel Nationale Taptoe te bewonderen.
Eind december 2005 komt Disney nog eens naar de Brabanthallen met de Mickey en Mini Magicaltour. Daarin zitten de figuren onder meer Peter Pan, 1001 Dalmatiërs en Ariel de zeemeermin.

De blik op de Brabanthallen met het Veemarktkwartier. foto © peter van gogh, 16 augustus 2005.

Expeditieknooppunt en BBA nog ‘sta in de wegs/’den bosch, 16 augustus 2004

Het Expeditieknooppunt van de KPG [voorheen PTT-Post] en de werkplaats en kantoren van de BBA zijn nog sta in de weg voor de ontwikkeling van het Paleiskwartier. Het expeditieknooppunt blijft nog steeds onverhuurd. De bewoners van het Veemarktkwartier willen de Randweg dichter naar dit verlaten gebouw doen verschuiven.
De BBA gaat nu zeker naar de hoek Engelenseweg/Oude Vlijmenseweg. Dit voormalige terrein van de Michelin is - zoals gemeld op 14 juli 2004- door grondruil aan de gemeente toegekomen. De gemeente stelde het daarop aan het Bredase vervoersbedrijf ter beschikking. De BBA die eindelijk dit aanbod accepteerde heeft al een bouwaanvraag ingediend. Mogelijk dat eind 2005/begin 2006 de BBA vanuit nieuwe kantoren en garages vanuit het Veemarktkwartier kan gaan opereren.

Voormalig Expeditieknoopunt van PTT-Post in het Veemarktkwartier. Dat eerst in de weg zou staan voor de aanleg van de doorverbinding  van de Parallelweg met de Zandzuigerstraat, die over de Dieze heen gaat. foto' s © gerard monté, 4 augustus 2003.

Vertrek van de BBA maakt de weg vrij voor nieuwbouw van Belvedère. Maar de aanleg van de Randweg is ook voor de BBA noodzakelijk als ontsluitingsweg.
Bovendien fixeren gemeente en de Paleiskwartiercombinatie zich op een tweede Passarelle als verbinding met de binnenstad. Die aanleg ter hoogte van Belvedère, bevat tevens een akkoord met Essent. Dit energiebedrijf gaat op eigen locatie een nieuw hoofdkantoor bouwen. De gemeente kan door die bouwtoezegging aan Essent die ontsluiting tussen de Essentkantoren door naar de Vughterpoort aanleggen.

Indoor Brabant 
Indoor Brabant is een vanouds een concours hippique dat kort na de oorlog is ontstaan. Het werd gehouden op het sport terrein van de Veemarkt . Die grasvelden waren gelegen achter de hallen op de plek waar nu 'de Brabanthallen' staan.
De kaartverkoop gebeurde bij sigarenmagazijn Van Os aan de Veemarkt en bij Prinsen Pensmarkt 27 Dat paardenfestijn vond steeds in augustus plaats.
Vanuit de paarden liefhebbers, die veelal in Tilburg hun maneges hadden is het initiatief van Indoor Brabant ontstaan. Omdat Tilburg geen grote hal beschikbaar had viel het oog op de Bossche Veemarkt. Putters, een bekend Bossche garagehouder, speelde bij deze opzet een grote rol, evenals Louis Rits die bij Putters als sales manager in dienst was.
Indoor Brabant dat in Tilbug is ontstaan, moest -doordat daar geen goede accommodatie voorhanden was, dan alleen de Pelikaanhal- uitwijken naar Den Bosch die bekend stond om zijn Veemarkthallen.  Daar was bovendien ook een nieuwe varkenshal gebouwd. In die hal gold ook als expositiehal bijv. voor de autoshow van Bossche autodealers.

De organisatie commissie koos voor de eerste editie van Indoor Brabant dan ook in die varkenshal. De hal naast het restaurant was de springhal maar feitelijk te laag bevonden. De ruiters stieten met hun kop tegen het plafond.

*Noot Daddy Stibbe: zie de opmerkingen van oud-voorzitter Daddy Stibbe.
Oud-voorzitter Daddy Stibbe Daddy [*1922] is zo genoemd omdat zijn moeder hem als kind voorlas uit Daddy Longlegs [Vadertje Langbeen]. De opmerkingen van Daddy Stibbe[ voormalig directeur van Bloch & Stibbe schoenfabriek in Waalwijk- werden opgetekend door het Brabants Dagblad [16 maart 2005] . Stibbe voelt zich geen echte paardenliefhebber hoewel zijn ouders wel paard reden en zijn zoon Eddy een manage leidt in Londen.
Stibbe straalt wel een liefde uit voor het paard. Hij leerde in zijn Amsterdamse tijd paardrijden in de stadsmanege van het Vondelpark, maar werd nooit 'een topper', zijn vrouw kon het beter.
Bijna 40 jaar geleden begon hij bij Indoor Brabant als voorzitter.  Stibbe: Het bestuur begon van onderen af aan. Er was helemaal niks. Het parcours bevond zich in de oude biggenhal. Daar stieten de ruiters bijna met hun hoofd tegen de balken. Stibbe noemde Indoor Brabant van de beginjaren zestig een kinderkamerconcours waar het begrip vip of loge nog totaal onbekend was.
top ruiters 
Stibbe zegt dat hij de naam Indoor Brabant heeft bedacht. Dankzij zijn netwerk als militaryruiter wist Stibbe de grote jongens naar 's-Hertogenbosch te halen. In de tijd bestond er alleen nog een concours hippique in Zuid-Laren en Amsterdam, zo vertelt de Brabander, die -na vijf jaar- in 1971 stopte met het voorzitterschap. 
Jan van Oekel [*1926 2†008 -directeur van De Meeuw/Oirschot- werd zijn opvolger.

Een aanblik van de Brabanthallen. Inmiddels zijn de tweede en derde hal gesloopt tbv een nieuwe grote evenementenhal waar ook Indoor Brabant gebruik van gaat maken. foto © gerard monté, 6 augustus 2003.

Louis Rits herinnert zich dat hij in die dagen van alles deed: de prijzen, het programma samenstellen, de publiciteit en de kaartverkoop op touw zetten. 'Ik heb nog een van de eerste affiches gemaakt met Hertog Jan op het paard en de St.Jan op de achtergrond.
Daddy Stibbe was voorzitter, Sjaak Putters een van de hoofdsponsors.
Daddy was een geweldige man Hij en Sjaak hebben in die aanloopperiode de kar getrokken. Zonder hen was er geen Indoor Brabant van de grond gekomen Dan hadden we nog de directeur van het Tilburgs dierenpark Van Dijk, Jansen van het rijkledingbedrijf en Brands van een Tilburgs cafetaria. Dat waren ook mensen die iets met paarden hadden.
Allemaal gewone zakenmensen met pit en inzet Ik had niks aan jonkheren of baronnen. Van zulke mensen kwam weinig uit handen.
De enige met een beetje reputatie was Verhoeven, de burgemeester van Udenhout.  

De uit 1931 daterende toren waar ooit Veemarkt op stond. Die functie liep- na de gekke koeienziekte- eind jaren negentig af. Officieel werd de Veemarkt op 11 juni 2001 gesloten. foto © gerard monté, 12 april 2004.

Wijzigingen opzet Indoor Brabant  12 maart 2004.
Het hippisch voorjaarsfestijn Indoor Brabant word nog aantrekkelijker voor het publiek gemaakt. De 'Grote Prijs' , die traditiegetrouw op zondagmiddag plaatsvindt, is verschoven naar de zaterdag. Ook komen de nationale ruiters beperkter - op de openingsdag vrijdag - aan bod. De internationale ruiters krijgen op de overige twee dagen - zaterdag 27 en zondag 28 maart - ruim baan. In totaal treden 58 ruiters in het parcours aan.
Door de vervroeging van de Grote Prijs is de puissance naar de zondag verplaatst en wordt dan ook het sluitingsnummer.
Zoals eerder [22-1-2004] is aangekondigd, is het de laatste keer dat de Baroniehal nog wordt gebruikt. Meteen na Indoor Brabant 2004 begint maandag 29 maart 2004 de sloop van de twee oude –tussenliggende - hallen van de Veemarkt waarvan de voorste Heusden- en Altenahal overeind blijven staan. Komend najaar moet de nieuwbouw klaar zijn vóór aanvang van de Agrovacbeurs in december.


Nieuwbouw evenementenhal -augustus 2004

De nieuwe hal in aanbouw. Op deze foto's is- links- nog net en -rechts- duidelijker de oude hal te zien. Rechts:  zijde Dieze. foto´s © gerard monté, 9 augustus 2004.

 

	Werkers nog bezig met de dakconstructie. foto´s © gerard monté, 9 augustus 2004.

Boven: De oude hallen [Heusden-enAltena] met afgezaagde boogpilaren. Rechtsbovcen: Deur-kijkje... Onder: enkele muren uit de jaren dertig staan nog overeind. foto´s © gerard monté, 12 april 2004.

 

	Boven: het voormalige café en het sloopterrein met zicht op de markante toren. Toren en café blijven beiden overeind staan. Links: Restanten van de Heusden-en Altenahal. Rechts zicht op het café waar vele boeren en boerinnen uit de Kempen, de Meierij en het Land van Maas-en Waal en de Langstraat menig uurtje hebben vertoefd. foto´s © gerard monté, 12 april 2004.

De dikke muren met spouwmuren van de oudbouw. Donkere wolken boven een agrarisch Bosch' verleden. foto´s © gerard monté, 6 augustus 2004.

Situatie juli 2004: Aanvoer spanten nieuwe hal  13 juli 2004
De Brabanthallen krijgen er een nieuwe hal bij. Die hal sluit aan op de voorbouw die vanwege de monumentenstatus overeind blijven. De nieuwe hal moet eind dit jaar [december 2004] klaar zijn.

Boven:  de aanvoer van de spant gebeurde per schip is de 5 meter hoge, 60 meter lange en 4,5 meter brede spant vanuit Oss, via de Maas, Henriëttekanaal en Dieze aangevoerd. Het takelen gebeurde door een 65 meter hoge kraan. foto's © gerard monté, 13 juli 2004

Voor dit karwei werd een 65 meter hoge kraan ingezet.
Vanaf de Diezekade werd het gevaarte naar zijn nieuwe bestemming getakeld.
Met enige manoeuvreren kwam hij uiteindelijk op zijn plaats terecht..

	Boven: het neerzetten van de spant door de hoge kraan op de Diezekade. De spant wordt vastgezet aan de staander  foto's © gerard monté, 13 juli 2004.

*
Sloopreportage april 2004

Boven: Doorkijk naar de wijk Veemarktkwartier en inkijk oude Kempenhal  Rechts: Sloopoverzicht buitenzijde hallen. foto's © peter van gogh, 1 aprili 2004

Nieuwbouw en grootse evenementen Brabanthallen  22 januari 2004.
De Brabanthallen- als evenementenhal- staat een bewogen jaar te wachten. Ook al is de bouwsom nog niet aangenomen direct na Indoor Brabant begint eind maart de sloop van de twee oude hallen: de Baronie en de Peelhal, gelegen achter de door Rijksmonumentenzorg beschermde Heusden-en Altenahal [met toren.]
Grote evenementen dit jaar worden onder meer: Apassionata, een paardenevenement met show en dressuur op 31 januari, een Pasar Malam Bali [30 april t/m 2 mei], die na lang terug is van weggeweest, spectaculair en groots opgezet is de show van Militaire Voertuigen op 11 en 12 september die in het teken staat van 60 jaar Vrijheid in Brabant, op 11 en 12 september zijn er een reünie en actievolle demonstraties, optreden James Last [28 november] die voor het laatst in 1997 in Nederland was.
Het eerste evenement dat zich na de nieuwbouw over de hele Brabanthallen afspeelt is de Agrovacbeurs [14 t/m 18 december], deze beurs van landbouwmachines vervangt de traditionele grote RAI-landbouwbeurs.
De Brabanthallen profileren zich sterk en dat brengt ze landelijk - qua aantal bezoekers en evenementen - op de derde plaats van evenementenhallen, aldus directeur Van der Steen.     



Het interieur van de Heusden-en Altenahal en rechts de onderdoorgang onder de t
oren naar de oudste veemarkthallen [1931]. - foto´s © gerard monté, 12 augustus 2004.

Veemarkt definitief dicht  11 juni 2001  
 Vanmiddag is er een eind gekomen aan de [Bossche] Veemarkt. De Nederlandse Veemarktdirecteuren hebben dat collectief besloten. De zeven grootste markten zijn verenigd in de Groep Nederlandse Veehandelscentra. 
Reden van sluiting is, dat zij de eisen mbt ontsmetting en reiniging die landbouwminister Brinkhorst stelt, niet kunnen waarmaken. Den Bosch bezit al vanaf 1328 een veemarkt. Maar pas in 1892 wordt er een wekelijkse veemarkt gehouden. Die vond tot 1931 op het huidige Kardinaal van Rossumplein plaats en vanaf dat jaar in de Brabanthallen, zoals de Veemarkt langszij de Dieze sedert de jaren zeventig wordt genoemd.
Inmiddels zijn de voorste hallen op de monumentenlijst geplaatst. Libéma, die de Brabanthallen beheert en exploiteert, heeft aan het complex steeds meer een evenementenfunctie toegevoegd.

Een markant biljet uit de 'ouwe veemarkttijd'. - foto´s © gerard monté, 9 augustus 2004.

Van markt tot internet
Tachtig jaar geleden [± 1930] protesteerden ruim 700 Bossche winkeliers tegen de verplaatsing van de Veemarkt, die gehouden werd op het Kardinaal van Rossumplein en naaste omgeving. De middenstand kreeg bij dat protest medestanders in de personen van 160 veehandelaren die de marktplaats in de stad veel gezelliger vonden dan de buiten de stad gelegen winderige locatie. De winkeliers op hun beurt waren bang dat hun inkomsten zouden terugvallen, wanneer de boeren zich niet meer in de stad zouden laten zien.
Een tweede keer, voor zover bekend, dat de Bossche winkeliers een protest lieten horen was bij de aanleg van 'de Traverse' in de jaren 1938-1944. Het Noord-Zuid verkeer reed tot die tijd over de Markt, waar zich de richting Nijmegen afsplitste van het verkeer naar Utrecht. Met de nieuwe route via de Koningsweg-Emmaplein-Orthenseweg vreesden de winkeliers van de binnenstad een daling van hun omzet. De Willemsbrug, aangelegd in 1938 en de Diezebrug in 1941, waren vóór die tijd nog de twee ontbrekende schakels in de Noord-Zuidroute, meergenaamd 'de Traverse'.
Tot 1931, het jaar van de verhuizing van de Veemarkt naar de huidige locatie, heette het Kardinaal van Rossumplein nog Veemarkt. 

De naam Plantsoen- gangbaar in de negentiende eeuw- herinnert nog aan de boomrijke omgeving waarin de buurt rond sociëteit ' De Unie'. verkeerde. foto © gerard monté, mei 2001

allereerste protest

Voor een eerste protest moeten we teruggaan naar de tijd waarin de stad nog geen marktplaats voor vee bezat. Dat recht, bekend als het recht van 'stapelen van ossen en hoornvee', had wel het Belgische Lier.
Illegaal werd er in Den Bosch toch vee verhandeld, wat tot processen van Vlaamse kooplieden onder aanvoering van de gemeente Lier leidde.

In de vijftiende eeuw wordt in de hoofdstad van Noord-Brabant een specifieke veemarkt gehouden. Zij staat bekend als 'de vette beestenmarkt', omdat zij eind oktober, vlak voor de slachtmaand, plaatsvond.

In 1525 kwamen de Bosschenaren onder druk van een economische recessie nog eens in opstand, wat effect kreeg. De hertog van Brabant verleende de stad toestemming voor een tweede markt. Die markt, die plaatsvond in de week vóór Pasen, kreeg de naam van 'magere beestenmarkt'.
De historie 
400 jaar oud veemarktrecht
Pas in 1587- vierhonderd jaar geleden- werd Den Bosch het 'stapelrecht' van ossen en hoornvee voor hele Brabant [dus inclusief Belgisch Brabant] verleend. Met een overbrugging van de tachtigjarige oorlog, de Franse tijd en de Belgische opstand, zitten we rond 1811, uit welke tijd bekend is dat er elke woensdag veemarkt werd gehouden.
Na een dip in het begin van de negentiende eeuw, uit welke periode gegevens over een veemarkt ontbreken, ondervindt de stad-onder de bezielende leiding van Jan van de Mortel [1797-1887], een opleving als marktplaats.
Van de Mortel was, behalve lid van de Raad van State, ook lid van de raadscommissie marktwezen. Dankzij zijn initiatieven krijgt Den Bosch weer een uitgebreide St. Jansmarkt, waar ook vee wordt verkocht, een 'Palmmarkt' in de week voor Pasen én een markt op St. Michaelsdag [29 september].
Vanaf 1850 staan -jaarljks- vier Bossche veemarkten bekend. Maar op de toenmalige Brabantse bedrijfjes werd in die jaren maar weinig vee gehouden. Daar kwam door twee oorzaken verandering in. In tegenstelling tot tegenwoordig was er geen overschot aan mest voor de magere zandgronden, maar een mest-tekort! En toen ook nog eens de graanmarkt instortte gingen de boeren zich meer op het houden van vee toeleggen.\

eerste- wekelijkse- veemarkt
Pas in 1892 is er sprake van een wekelijkse veemarkt in het Plantsoen, zoals de omgeving rond sociëteit De Unie werd genoemd. 
Het gaat de boeren meer en meer voor de wind, er komen betere uitrustingen op het gebied van de landbouw, de kleding krijgt bij de boerinnen meer aandacht, wat bijvoorbeeld tot uiting komt in de dracht van de Brabantse poffer. Ook de gemeente ziet meer brood in een veemarkt en slaat die gedachte rond 1904 om in de heffing van marktgelden. 
De markt nabij de Pijp groeit uit zijn jasje. Bij de uitbreidingsplannen van de stad, die zich na 1890 voordoen, komt eerst 't Zand [rond 1900] in beeld, vervolgens het latere Veemarktkwartier [1920] en dan de Muntel [1920/'30]. In die volgorde raken het Meierijplein, de Spoorhaven en de Citadellaan in het gezichtsveld van de stedebouwkundigen, die de terreinen als een geschikte lokatie achten voor een veemarkt.

Het besluit de Veemarkt te verplaatsing valt in 1928. Het jaar daarop gaat een Bossche afvaardiging zich oriënteren in het Duitse Lier. Daar staat dan al de eerste overdekte Veemarkt van Europa. Onder invloed van de toenmalige 'milieueisen' moet ook een voorziening als een veemarkt aan bepaalde sanitaire voorwaarden voldoen.
Op 20 mei 1931 opent burgemeester Frans van Lanschot de nieuwe overdekte Bossche Veemarkt.
In 1970 is die markt uitgegroeid tot de grootste Veemarkt van Nederland. In de groeistuipen raken de met Brabantse namen aangeduide hallen te klein. Bekend is wellicht de nieuwe varkenshal met zijn half ronde overkapping.
In de jaren tachtig breekt er een tijd aan van terugval van de Veemarkt als marktplaats tussen boer en handelaar. De vleesfabrieken kopen rechtstreeks en vroegtijdig hun levend vlees in bij de boeren, waardoor de Veemarkt meer en meer buiten spel raakt.

Wordt de als 'Brabanthallen' omgedoopte Veemarkt al sedert die jaren gebruikt als evenementenhal, onder het partnership* met Dirk Lips [directeur van Libéma] is de oorspronkelijke 'stapelplaats van ossen en hoornvee' meer een congres -en evenementenhal geworden. De handel van vee gebeurt op het eind van de negentiende eeuw steeds meer via Internet....
De winkeliers protesteren niet tegen het feit dat Den Bosch met zijn evenementen nog meer bezoekers trekt.
* Noot Brabanthallen: privatisering Brabanthallen in 1985.

Lezing Veemarkt 
Hieronder volgt -integraal- de lezing van wijlen Peter-Jan van der Heijden [7 oktober 1996 Eurohotel]
Café De Unie heette vroeger Sociëteit De Unie en was gelegen in het Plantsoen zoals de lommerrijke buurt langszij 'de kanaal' werd genoemd. In 1892 volgt een ingrijpende verandering qua inrichting en sfeer van de buurt door de komst van de wekelijkse veemarkt.
Die Veemarkt werd er van 1892- 1931 gehouden geconcnetreerd op het plein voor 'De Unie' met uitloppers naar de kaden van het kanaal, naar de Hoge Nieuwstraat, die de in de volksmond de naam Kippenmarkt kreeg. In het velengde daarvan werd ookde varkensmarkt gehouden.
De Veemarkt is ouder van de stad. Den Bosch is van oudsher een handelsplaats: handel voor het gebied van 's-Hertogenbosch en omgeving en opslagplaats en doorvoerhaven
Over de Maas werd hout aangevoerd. Heusden had al privileges daar was in 1251 sprake van recht om hout per vlot te vervoeren.
Een Vismarkt werd in de Hinthamerstraat, tussen de Leuvensepoort en de Markt gehouden. 

verschijnsel van de stadswaag.
Transport goederen door Bossche kooplieden over het water met Den Bosch als eindbestemming. De Bossche binnenhaven was een overslagplaats voor goederen. Turf en veen werd aangevoerd vanuit Kempen en Peelland. Textiel uit Vlaanderen enWallonië en gerst uit Gelderland. Uit Holland voeren de schippers met drank [jenever], specerijen [N.Oost-Indië] en oliën uit Hollandse havens aan. 

weekmarkt
Vanaf 1328 staat Den Bosch al bekend door zijn weekmarkt. Er werd ook een jaarmarkt, de zgn. de St. Jansmarkt rond 24 juni gehouden. Vooral bestemd voor goederen en -niet zo zeer vee. Ook leer was een handelsartikel. Dat er perkament,handschoenen, tassen en nestels werden gebruikt is uit archeologische vondsten gebleken.
in 1403: In [vanaf] dat jaar staan twee jaarmarkten [met vasten en eind augustus] aangegeven.
1e helft 15e eeuw :Melding van een specifieke veemarkt eind october [tegen de slachtmaand aan], later de laatste week van oktober . De markt heette 'de vette beestenmarkt'.
In 1540 is toestemming verkregen voor een tweede veemarkt in de week voor Pasen [na de Vasten] 'de magere beestenmarkt'. Verhandeling van koeien was verboden [voorrecht 'het stapelrecht' van ossen [geen hoornvee] in Brabant, bezat de stad Lier.

Door Den Bosch zijn vaak processen gevoerd of aangespannen omdat zij toch vee verhandelde of omdat zij trachtte recht over te nemen c.q. af te dwingen. De kopers waren vooral Bossche slagers die een eigen vleeshuis op de Markt hadden met een vleesbank [overeenkomstig de visbank].

zwemmend de rivieren over
Het is bekend dat de Bossche veekopers zelfs in Groningen en Friesland hun vee gingen kopen om in hun woonplaats te gaan verhandelen. Het transport gebeurde te voet, de route liep meestal langs en dwars over de rivieren. Dat was voor vee dat helemaal uit Friesland of Gelderland moest komen ondoenlijk. De oversteek [al zwemmend] over de rivieren was al een onoverkomelijke zaak. 
1469 nieuw privilege
In het jaar 1469 zijn de privileges vernieuwd. Dat gebeurde vaak bij komst van een nieuwe hertog of andere bestuurswisselingen.
Stadsprivilege van Lier, dat iedere woensdag recht kreeg van stapelmarkt voor alle [!] veeverkopers.

Bossche stapelrecht
Langzamerhand is Den Bosch zich het recht van veehandel gaan toe eigenen. Eerst op zaterdag gedurende twee uur. In 1519 leverde dat weer eens een proces op. Economie verslechterde: Dat was merkbaar door het niet afbouwen van de St.Jan. Een van de twee geplande torens verviel. Door het versttrijken van de tijd veranderde sde stijl van van Romaans naar Gothisch. 
1521 hogere graanprijs t.g.v. van ruzie tussen Deense steden en de Hanzesteden. DB was evenals Dordrecht geen Hanzestad. Mogelijk door hun -al- sterke handelspositie zochten zij geen aansluiting op dat economisch verbond.
De economische achteruitgang was ook merkbaar aan een opstand [1525] van de burgerij van 'de Kreyters' [schreeuwers ] en de oorlog met Gelre.
1540 vele lasten voor de stad en de burgerij.
Dat maakt verklaarbaar dat de hertog aan DB toestemming verleende voor een tweede veemarkt in de week voor Pasen. Aantallen van verhandeld vee zijn onbekend.
1650 de stad telde 22.000 inwoners
58 bakkers [elke bakker bakte circa 300 broden van elk 800 gram]
11 viskopers
33 slagers
54 looiers
42 schoenmakers
17 bontwerkers
18 molens op de wallen [ graan en olie moutmolens]
Het vervoer gebeurde over water [Dommel en Aa via de Dieze naar de Maas] voor bijv. turf brandstof. Het was noodzaak om kanalen en sluizen te graven bijvoorbeeld via de Bossche sloot naar Engelen met een sluis bij Crevecoeur.

vleesmarkt
In de 16e eeuw kreeg de stad belangstelling voor het houden van een vleesmarkt.
Januari 1579 werden twee vredes gesloten.
Bij de afzwering [1581] door de Nederlandse [Hollandse] gewesten van Filips van Spanje ontstond de scheuring tussen Nederland en Belgie.

Unie van Utrecht aansluiting bij Holland.
Bevat de reglementen: vrijheid van godsdienst en onafhankelijk van Spanje
Unie van Atrecht: behoud katholicisme en trouw aan Spanje. Den Bosch, als handelsstad aarzelde eerst omdat zij geld wilde blijven verdienen. Dan is het maken van keuzen moeilijk. Door uiteindelijke afkondiging van aansluiting bij Atrecht ontstond in 1579 schermersoproer.
Bericht kwam dat Parma [Spanje] onderweg was van Maastrichtcht naar Brabants hoofdstad. De aanhangers van de Unie van Utrecht vluchten .
Bij de Vrede van Keulen gaat Den Bosch terug naar Spaanse koning. De stad stelt als eisen: tolprivileges op de Hollandse en Gelrese rivieren. De eis voor muntslag werd toegewezen en de stad als ossenstapel voor heel Brabant [niet verleend].
20-12-1584??

afkondiging van de vrede van Keulen
De gedachte aan vrede bracht groot feest.
1584 Hohenloh wilde met truc de stad innemen, maar raakte opgesloten door sluiting Vughterpoort.
Den Bosch ging wel, Lier ging niet terug naar Spanje.
DB vroeg om stapelrecht van Lier over te nemen.
1587 DB kreeg voor heel Brabant stapelrecht van ossen en hoornbeesten.
1587-1629 was een moeilijke periode: de stad lag in de vuurlinie van de oorlog tegen Spanje.
In de eerste week van het beleg van 1629 opgelegde rantsoenering van voedsel en kruit.
Aan paarden was geen behoefte, blijkbaar werd er geen paardenvlees gegeten. Ook van de militairen werden de paarden buiten de wallen gestuurd. 
1672 Franse soldaten stalen vee.
1744 in het Zuiden [België]: Successieoorlog [soldaten nemen vee mee. ]
1811 iedere woensdag veemarkt met vee; paarden
Opmerkelijk is dat in het begin van de negentiende eeuw DB de veemarkt kwijtraakte. St.Jansmarkt bleef bestaan.
1830-1839 oorlogssituatie vrede met België in 1839

Jan van de Mortel*1779 [zie situatie van de Brabantse boeren.**] Jan van de Mortel notaris, raadslid, lid Raad van State. Het raadslid Van de Mortel werd vanaf 1847 lid van de commissie marktwezen. Twee jaar [1849] later diende hij het plan in voor jaarmarkten.
De St.Jansmarkt mag blijven. Raadslid Van de Mortel wilde aan de verordening toevoegen: de verkoop van paarden en hoornvee.
Ook de Veemarkt terugbrengen in de week voor Pasen. Periode dat er veel Franse en Belgische paardenkopers in het land zijn.
Beslissing : Invoering van de Palmmarkt [maandag vóór Pasen].
Het vervoer naar België en Frankrijk via Rijn en Maas is nadelig voor het vee.
De St. Michaëlsmarkt rond 29 september [feestdag] , op de laatste maandag in oktober.
1850 eerste keer vier veemarkten
Dankzij Jan van de Mortel tentoonstelling van vee
1854 Grote paarden -en beestenmarkt [certificaat ontvangen...?]
21-6-1855 Tiende Nederlands Land-huishoudkundig Congres
** Brabantse boeren

De situatie van de Brabantse boeren in 's-Hertogenbosch en de Meierij:
Geen grote veestapels, veel weinig vruchtbare zandgrond,
boeren hadden een gemengd bedrijf.
Beeld van de boer: Boerinnen lieten al wandelend hun ene koei grazen langs de bermen.
In de vorige eeuw bestond al een mestprobleem [tekort!]
De koeien stonden meestal op stal ivm de mest die het opbracht. Die mest ging naar het land.
Op gemengd bedrijf was vee niet zo belangrijk, wel het verbouwen van graan tbv de jeneverstokerijen in Schiedam.
Bij aanvoer van koren uit Amerika oiv stoomschepen en zeilschepen, waren de Brabantse boeren gedwongen om te schakelen naar meer vee.
De Korenbeurs in de Orthenstraat zakt in.
Op dat moment komt Jvd met zijn ideeën.
Diens plan voor uitbreiding van de veemarkt sloeg aan.
1851 1x per jaar
1875 14x per jaar
1882 24x per jaar : +1892 wekelijkse veemarkt, op Kard van Rossumplein, later ook Kanaaldijk en Hoge Nieuwstraat Tolbrug: 'Kiepenmarkt' [Varkensmarkt]
1851- 1892 toename van het vee.
Het gaat de boeren beter te zien in kleding boerinnen [opkomst Brab. poffer].
1904 eerste keer heffing marktgeld
[besluit gemeenteraad 10 ct per rund]
1906 ook voor biggen en paarden
Tussen 1914 -1918 groei uitbreidingsplannen voor de Veemarkt,
idee ontstaat voor verplaatsing naar 't Zand [Meierijplein] of de Spoorhaven nu Tramkade, in 1916 ook voor de Muntel op de Citadellaan.
Voor -en tegenstanders
De winkeliers sturen een brief tegen verplaatsing [716 winkeliers en handelaars] ± 160 veehandelaren sluiten zich erbij aan.
1928 gemeente besluit de Veemarkt te verplaatsen
naar de buurt van de Industriehaven [sluis].
Van Lanschot zou vele [niet vastgelegde] uitspraken hebben gedaan: 'de boeren zien we maar een keer in de week' óf Philips óf de Veemarkt.
De burg zou tegen 'industrie' zijn, wat wordt ontkend.
1929 Afvaardiging van Bosch' stadsbestuur gaat naar Duitse Leer , een plaats met de eerste overdekte veemarkt.
20-5-1931 opening Veemarkt
In 2e wereldoorlog door Duitsers bezet
1942 [?] ontploft, brand in sept. 1944.
rond 1960 de grootste veemarkt van het land
1962 veemarkt is te klein [plannen uitbreiding]
1966 nieuwe huisvesting [verlegging Dieze].
tegenwoordig Brabanthallen en het vee wordt via Internet verkocht.
2001 mond-en klauwzeerziekte : Veemarkten moeten sluiten
*noot opstapelen= handel op marktplaats van ossen en hoornvee.

Einde Veemarkten
Door de mond-en klauwzeerziekte komen de veemarkten als handelsplaats en ontmoetingsplaats voor boeren ter discussie te staan. Het is een locatie waar virussen en bacteriën uitgewisseld kunnen worden. Vooralsnog lijkt Den Bosch met Utrecht, Zwolle en Rotterdam behorend tot de grootsten, de dans te ontspringen.[voorjaar 2001]
schadeclaim
Recent -maart 2004- werd bekend dat Libéma een schadevergoeding gaat eisen tegen het Rijk in verband met de opheffing van veemarkten in het land. Libéma is eigenaar van enkele veemarkten.....

**Bron van historisch overzicht veemarkten: Lezing door Peter-Jan van der Heijden voor de Boschboom op 7 oktober 1996.




Terug naar boven