't Zand inkl. Verkade, berichten tot april 2008

Printerversie

Gepubliceerd op: 08-06-2008 | Gewijzigd op: 06-09-2010
De eerste stadsuitbreiding buiten de historische stadswallen ligt aan de westzijde van oud -
 's-Hertogenbosch. De planologen van rond 1880 kozen voor het gebied tussen het huidige station en de Dommel. Daar vonden niet alleen industriëlen een locatie voor een nieuwe fabriek, ook vele - merendeels goed gesitueerde - Bosschenaren konden er een herenhuis kopen. Aan de uiteinden van 't Zand waren de huizen wat minder van allure. Ook het stratenplan werd op de punten van de wijk eenvoudiger en minder royaal van opzet. 

De Verkadefabriek is in dit cultureel kwartier al verbouwd en Koudijs [De Heus/Brokking] staat als fabriek in een toekomstig kunstcluster ter discussie.  

De silo's van Koudijs op de kop van 't Zand. foto © gerard monté, 1 mei 1997	Het complex van Koudijs /De Heus foto © p[aul kriel;e, 8 september 2007.

vervolg inhoud
apart :  Talent Factory   en Zar [Talent Factory] de wacht aangezegd 8 juni 2008
Lilianebeeld van Renée van Leusden bij ingang kantoor herplaatst 6 september 2010
H. Hart beeld in restauratie 8 april 2008. Weer herplaatst 10 juni 2008
Boek over 't Zand bij 40 jaar Boschboom 3 maart 2008.
Leefbaarheidsonderzoek 't Zand Noord 31 januari 2008
Mutaties op en rond Julianaplein den bosch, 29 november 2007.
Protest tegen kraakverbod den bosch, 4 november 2007.
Nieuwe bestemming Stationsweg 26/hoek Oranje Nassaulaan den bosch, 10 augustus 2007.
Koudijs mogelijk naar Rietvelden den bosch, 10 augustus 2007.
Villa Julianaplein 4/6 den bosch, 8 augustus 2007.
Verplaatsing kunstwerken den bosch, 16 juli 2007.
Sloop Dansschool Crielaars:
Opschonen tuin Van der Does de Willeboissingel/hoek Stationsweg  den bosch, 26 februari 2007.
Subway quickservice gaat open den bosch, 24 december 2006.
Start verbouw Stationsweg 8-10 voorheen Adia Keser/ den bosch, 12 juli 2006.
Draakje teruggeplaatst  - den bosch, 4 juli 2006.
Logo -refererend aan Melkfabriek-onthuld / den bosch, juni 2006
Kleinere kraan bij bouw 'Fisaan' / den bosch 19 oktober 2006.
Gemeenteraad boycot bomenkap - 4 oktober 2006
Bomen moeten wijken voor nieuwbouw op punt Brugplein - den bosch, 3 oktober 2006.
Eindelijk invulling hoek Brugplein/ den bosch, 6 januari en 11 mei 2006.
Brugplein invulling:
Regels omtrent opstal ,bebouwing en verkooprecht 'Brugpleinpunt' 3 november 2005
Realisatie van winnend ontwerp Brugplein -  21 april 2004.
Invulling kaalslag Brugplein november 2001.
Schoonmaakbeurt voor H. Hartbeeld /den bosch, 26 april 2006.
Reünie Verkadefabriek -den bosch, 22 april 2006.
Bakker Jan de Groot nog groter - 6 november 2005
Groenewoud verbouwt Stationsweg 8-10  - 18 oktober 2005
Expositie over oude Leonarduskerk - 31 augustus 2005
Essent bouwt nieuw hoofdkantoor  maart , mei juli 2005 
Hoofdkantoor Essent naar Den Bosch [1 maart 2004]
PNEM-gebouwen in de verkoop 16 september 2003
Zonnewijzer terug - 18 juni 2005
Vliegende Draak -15 april 2005
Stationsweg bij avond
Nieuwe bestemming bankgebouw Stationsweg [9 maart 2004]
Bomenlaan aangestraald [kerst 2003]
=VERKADE:
Impressie [fotoreportage 26 september 2004]
Verkadelogo in zicht
Hoogste punt kunstencentrum [27 oktober 2003]
Nieuwbouw Kunstencentrum  [juli 2003]
Nieuwbouw Verkadefabriek mei 2003
Nieuwe richtingwijzer [6 september 2003]
Stationsplein 2-4 opnieuw in beeld -januari 2005 
Trainerende ambtelijke burelen - 18 april 2006.
Bezwaren tegen nieuwbouw vdDoessingel [19 september 2003]
Bijzonder gebouw op hoek Stationsweg2-4/vdDoessingel [13-augustus 2003]
Reactie op nieuwbouw vdDoessingel [12 september 2003]
bouwplan Stationsweg 2-4: 
nieuw belichte situatie Emmaplein juli 2003
Emmaplein
Dwangsom Koudijs
Verhuizing Koudijs
-start: 'De Draak onthoofd'
100-jarige Draak
idee van Drakenfontein
Historie ' t Zand
-markante punten
Drugsopvang [februari 2001]
Bank:
-historie veel besproken bankgebouw
nieuw leven voor Bank
   aangepaste gevel bank
-------------------------   
Herplaatst beeld Lilianefonds  aan Havensingel 6 september 2010.

Het beeld dat in 2005 bij 25 jaar Lilianefonds werd aangeboden en op 14 maart 2005 door oud-premier Dries van Agt werd onthuld is herplaatst naast de ingang van het kantoor van het Lilianefonds aan de Havensingel. Het heeft al die tijd  in het plantsoen op het Emmaplein gestaan.
zie voor artikel Verplaatsing gevraagd voor beeld dd. 16 juli 2007 hieronder.

Beeld Vrouw met kind op de rug' van Renée van Leusden. foto © paul kriele, 6 september 2010.

H. Hart beeld in restauratie 8 april 2008. en Herplaatst 10 juni 2008. 

Het is er nu -april 2008 - nog een rommeltje, maar straks staat het H. Hartbeeld van de jaren begin vorige eeuw, er weer fier bij.  -foto © paul kriele, 8 april 2008.	Het H.Hartbeeld staat weer op zijn sokkel De fundering en de verlichting op de consolen moeten nog afgewerkt worden. - foto © paul kriele, 10 juni 2008.

Het H. Hartbeeld op het Emmaplein krijgt een grondige opknapbeurt. Dit beeld waar nog, voor en kort na de oorlog, schoolkinderen een aubade brachten, stond eerst op het Julianaplein, maar verhuisde bij de aanleg van de traverse jaren 40 naar het Emmaplein. Voor ruim anderhalve ton worden de ballustrade en de funderingen hersteld. Het Bossche bedrijf Van der Zande geeft het mozaiek een verjonging. Het beeld, dat dateert van 1925, is op transport gesteld naar Haarlem waar het in de werkplaats van Binderart wordt gerestaureerd.

Opknappen H. Hartbeeld  , 26 april 2006.
 Het H. Hartbeeld op het Emmaplein krijgt een grondige opknapbeurt. De werkgroep Het Kleine Monument van de Kring Vrienden van ‘s-Hertogenbosch attendeerde de gemeente op de staat van het circa 75 jaar oude beeld. Het stond eerder -voor de aanleg van de traverse door ’t Zand - op het Julianaplein. Maar pas toen de Kringleden het bewijs overlegde dat dit H. Hartmonument een Rijksmonument is, lieten de ambtenaren zich overhalen er meer zorg aan te besteden. Momenteel loopt de procedure van monumentenvergunning. Daarna kan subsidie worden aangevraagd voor het schoonmaken van dit beeld dat eigendom is van de gemeente. Dat werk zal pas volgend jaar gebeuren.

Bij 40 jaar Boschboom boek over ’t Zand 3 maart 2008.
Bij gelegenheid van 40 jaar Heemkundekring De Boschboom verschijnt op 18 oktober 2008 het boek over ’t Zand. Uiteenlopende aspecten behalve het station komen daarin in beeld. De redactie met o.a. Wiet van Gent, Cees van Aalst, Frits op ten Berg, Cees Slegers en Frans Peters belichten de historische, sociale [bijv. stakingsgolf bij Goulmy 1914], architectonische aspecten van deze eerste stadsuitleg buiten de wallen. 
De zanderige vlakte werd luxe bebouwd rond de Stationsweg, die eerst nog Spoorstraat heette en aan de rand met wat minder luxe huizen op goedkopere grond. Die uitbreiding was hoogst dringend door de beknelde veste die pas in 1874, bij opheffing van de vestingwet, naar buiten kon groeien. Daar kwam ook grond beschikbaar voor kerken [Kapucijnen en Leonardus] en scholen en kloosters en bedrijven [o.a. PNEM, melkfabriek St.Jan, goudsmid Teulings, sigaren Azijnman, Distilleerderij Cooijmans en de krant van C.N. Teulings]. 
In Bossche bladen van maart 2008 volgt een aankondiging van dit boek.

Onderzoek leefbaarheid ’t Zand Noord 31 januari 2008.  
Uit onderzoek door studenten van de HAS op ’t Zand tussen station en de Dieze, blijkt dat het nog steeds niet lekker zit met de overlast die soft-drugscafé Pistache op het Emmaplein teweeg brengt. Van de 1100 inwoners klaagt 70 % daarover. Juist de bewoners rondom de Kempenlandstraat hadden ook het hoogste gevoel van onveiligheid. Behalve die overlast staan ook de opstoppingen, de taxi’s, de rommel en de hangjongeren in de wijk hoog genoteerd. De Heus niet, maar de Talent Factory komt er wat overlast betreft goed van af.De Dat jongerencentrum staat zelfs als een positieve bijdrage aan de leefbaarheid vermeld. Doel van de enquête in de wijk met bijna 700 woonadressen en circa 1100 inwoners was de leefbaarheid. Bijna 6% reageerde op die enquête. Een opvallende opmerking is het gemis aan communicatie tussen de bewoners van de wijkdelen.

Mutaties op en rond Julianaplein  29 november 2007.
De makelaarskrant van RSP bericht de mutaties die recentelijk [2006/2007] plaatsvonden op en nabij het Julianaplein: de voormalige school in de meeste noord-oostelijke hoek gelegen , Julianaplein 2, was jarrn in gebruik door wooncorporatie Brabant Wonen, de voorlaatste gebruiker was SMT en tegenwoordig huurt de Unie KBO dit hoekpand met de Oranje Nassaulaan. KBO zat eerder op die laan op de nummers1, 3 en 5 , die te huur staan.
Op Julianaplein 4 was vroeger in gebruik bij Wijn Verlinden, vervolgens betrok notaris Ploegmakers [jaren 60/70] dit woonhuis annex kantoor. Meer recent staat De Ruyter & Wiechman er bekend als notarissen. Momenteel houdt octrooibureau Patentwerk [zie hieronder bij Juliananplein 4/6 er kantoor. 
Aan de zuidkant van het Julianaplein, de voormalige villa's van De Gruijter en Van Lanschot staan ook in mutatie bij RSP. Julianaplein 8 [voorheen De Gruyter] is een kantoor voor KGP, er naast op nummer 10, voorheen Jan van Lanschot, staat bekend als het hoofdkantoor van Appèl. Maar die gaat een ander kantoorpand betrekken. ..De nieuwe gegadigde is een Vastgoed Assetmentorganisatie.

Protest tegen kraakverbod, 4 november 2007.

De panden hoek Boschdijkstraat/Diezebrug met spandoeken als protest tegen het kraakverbod Verdrag = grondwet en Nee = nee . Het was toch duidelijk', of: EU rot op. foto © gerard monté, 4 november 2007.

Koudijs mogelijk naar de Rietvelden  10 augustus 2007. 
Veevoederbedrijf De Heus-Brokking, in Den Bosch beter bekend als Koudijs, verhuist mogelijk naar de Rietvelden. Daar komen de terreinen van de CHV en het deel dat afvalverwerker Wagenaars innam, in beeld. Provincie en gemeente zijn met name financieel bepalend om Koudijs van de kop van ’t Zand weg te krijgen. Daar zijn twee redenen voor: ten eerste past in milieuopzicht het bedrijf niet aan de rand van de binnenstad en ten tweede heeft de gemeente een optie de kop van ’t Zand tot culturele uitgaanshoek te ontwikkelen. Woordvoerder Bongers van de Gemeente vindt die gedachte van de Rietvelden nog erg suggestief. Die persstilte is wel begrijpelijk. Meer geruchten zouden de projectontwikkelaars en Koudijs bij de onderhandelingen in de kaart kunnen spelen . 
Koudijs wacht als hoofdrolspeler al jaren af, eerste was er de hetze over het milieu en nu komt ook de stedelijke ontwikkeling van ’t Zand om de hoek kijken, liet eerder de inmiddels gepensioneerde directeur Engelen aan Bastion Oranje weten. Behalve met Koudijs heeft de gemeente ook met projectontwikkelaar Huygens te maken die al een groot deel van de Kop van ’t Zand in eigendom wist te verkrijgen. In dat opzicht speelt ook de Talent Factory, die tot medio volgend jaar van Huygens huurt, een rol.
Wethouder Geert Snijders is voornemens in 2008 al geld te reserveren voor de herontwikkeling van ’t Zand in plaats van de termijn die voor 2010 was gesteld. Drijvende motoren achter de ontwikkeling van ‘t Zand is de subsidie die ROM twee maanden geleden aan 23 gemeenten, die bezig zijn verloederde stadsdelen te revitaliseren, toezegde. Ook de provincie reserveerde [juni 2007] voor stedelijke projecten van de vijf grote Brabantse steden [de B5] een bedrag van 220 miljoen, waar de steden zelf 260 miljoen bijleggen.

Villa Julianaplein 4/6  8 augustus 2007.
De historie van de villa Julianaplein 4/6 komt in beeld door de recente verhalen van Jan Hein Verlinden [zie hieronder] over dit pand dat in opdracht van zijn grootvader Gérard werd gebouwd. In 1907 nam Verlinden dit perceel als villa, pakhuis en kantoor in gebruik. Daarom zijn er ook gedurende enige tijd twee aparte nummers geweest: 4 voor de villa en 6 voor het bedrijfspand. Bovendien heette het Julianaplein oorspronkelijk Oranje Nassauplein en kreeg pas na de geboorte van prinses Juliana een nieuwe -de huidige- naam.

Bloeiende lavendel op 't Zand met op de achtergrond de villa Julianaplein4/6 die op 31 augustus 2007 precies honderd jaar bestaat. -foto © paul kriele, 5 juni 2007.

Wijn Verlinden was er tot 1965 gevestigd en verhuisde in dat jaar naar de villa Zuiderbosch in Hintham. Vervolgens kocht notaris Ploegmakers het pand van vader, aldus Jan Hein en daarna hebben achtereenvolgens de bureaus van notaris Wiegman en daarna Wiegman en De Ruiter er kantoor gehouden. 
Na die functie van notariskantoor heeft er een stichting in gezeten die zich namens de provincie inzette voor het behoud van Brabantse boerderijen, die hun oorspronkelijke functie zouden gaan verliezen. De opzet was deze panden te behouden door ze bijv. een woonbestemming te gaan geven. Oud-wethouder Hans Dona was directeur van deze stichting.
Momenteel biedt het pand kantoor aan Patent werk, een Nederlands Octrooi bureau olv directeur ir. Hein van den Heuvel. .[ zie ook www.patentwerk.nl]

Officieuze ingebruikname bedrijfspand Wijn Verlinden Vlijmen  8 augustus 2007. 
Met de onthulling van de ‘eerste steen, die in 1907 door de zesjarige vader Jan Verlinden en diens driejarige broer Dirk Verlinden voor het nieuwe pand Juliananplein hoek Capucijnenlaan werd gelegd, wordt de opslag en expeditie/logistiek van Wijn Verlinden op 31 augustus 2007 op bedrijvenpark Het Hoog [aan de Touwslager] in Vlijmen officieus geopend. Het kantoorpand, ook naar ontwerp van architect De Jonge uit Breda en - geheel in beton en glas - gebouwd door Concrex, volgt eind dit jaar of begin volgend jaar. 

Jan Hein [r] enJoris Verlinden bij de opening op 28 mei 2008.

Wijn Verlinden is door grove nalatigheid gedwongen uit Den Bosch te verhuizen naar een ruimere locatie, aldus de oud-directeur Jan Hein Verlinden. Dat is een wat ingewikkelde geschiedenis. Met een grondruil is de gemeente nog akkoord gegaan en die is ook geëffectueerd, maar zij is vervolgens met de aankoop van enkele volkstuinen nabij De Grote Elst haar afspraken niet nagekomen en pleegde in deze zaak zelfs contractbreuk. * 
Frappant van de hernieuwde steenlegging is dat ruim 120 jaar geleden overgrootvader Gérard Verlinden in In de Boerenmouw begon en via – waarschijnlijk – de Hinthamerstraat en zeker via de Dode Nieuwstraat in 1907 verhuisde naar het huidige Julianaplein, toen nog genaamd Oranje Nassauplein. Van die verhuizing is de eerste steen bewaard gebleven, maar in de Tweede Wereldoorlog werd alle opslag en het gehele archief door de Duitsers ontvreemd c.q. vernietigd.

Het nieuwe bedrijfspand van Wijn Verlinden in bedrijfspark  de Hoven in Vlijmen dat in april 2008 werd geopend.

In 1965 verliet de onderneming de binnenstad en nam zijn intrek in de villa Zuiderbosch van de familie Goulmy, maar die gebouwd was door de familie Sweens.

De steenlegging gebeurt precies 100 jaar na de ‘Julianapleinceremonie’ door de nieuwe – vierde - generatie van Wijn Verlinden, welke onderneming in 1985 de eer kreeg het predikaat Hofleverancier te mogen dragen.
Dan is het cirkeltje van de zakelijke ondernemers in de stamboom van de Verlindens weer rond. Want bedovergrootvader dr. J. F. Verlinden, gepromoveerd arts, kwam in 1852 als dorpsdoctor naar Vlijmen. Diens zoon Gérard begon in 1885 met een wijnhandel in In de Boerenmouw.

*Ambtenaren bepalen beleid : 
Jan Hein Verlinden betreurt deze verhuizing enorm. Liever had hij gezien dat de zaak in de stad was gebleven. Gesprekken met wethouder Jetty Eugster [Beheer Openbare Ruimten] liep op niets uit. Eugster gaf aan dat haar ambtenaren dit zo hadden beslist... Verlinden, die in de stad toch enig aanzien heeft en regelmatig zo niet prvié, dan toch zakelijk burgemeester Rombouts ontmoette, zegt over dit contact: ' Rombouts heeft er niet veel op uitgedaan'.  

Verplaatsing 2 kunstwerken  16 juli 2007.  
Het twee jaar geleden -bij 25 jaar Liliane fonds- aangeboden kunstwerk wordt verplaatst dichter naar het kantoor van het fonds. Dat houdt kantoor aan het Emmaplein [voormalig zusterklooster], maar de hoofdingang is aan de Havensingel. Het beeldje staat nu nogal aan de rand van de traverse. Dit sculptuur ‘vrouw met kind op de rug’ van Renée van Leusden, werd op 14 maart 2005 onthuld door oud-premier en oud CdK Dries van Agt. 
Ook het kunstwerk ’de bushalte’, dat aan de St.Janssingel staat krijgt tijdelijk een andere plek. Vanwege de vestingwerken aan de Westwal/St. Janssingel en de aanleg van een waterbazin in de Dommelkade en parkeerhavens, staat het in de weg. De halte, in 1984 ontworpen door de Bossche, maar in Oudewater wonende kunstenaar A.L.Dorenbosch, gaat voor drie jaar naar de opstapplaats van de rondvaartboten, die vertrekken bij het Diezehuys [voorheen de Roode Leeuw] aan de Groote Hekel.

Het beeldje, voorstellend vrouw met kind op de rug, dat dichter bij het kantoor van het Lilianafonds wordt geplaatst. Renée van Leusden ontwierp dit kunstwerk, dat bij gelegenheid van 25 jaar Lilianefonds [14 maart 2005] werd geplaatst.    foto © paul kriele, 16 maart 2005.

 
Subway quickservice op komst    23 juli en 24 december 2006. 
Subway, de broodjeszaak op Stationsweg 8, gaat op 29 december 2006 open, zo vertelt de bedrijfsleider Han van Osch uit Schaijk. In dat pand van de Groenewouds was voorheen uitzendbureau Keser, meer recent Adecco gevestigd. Er boven worden momenteel appartementen ingericht. 
 Bericht van 23 juli 2006: Over twee maanden opent op de Stationsweg een quickservice restaurant van Subway. Dat is een sterke expanderend –oorspronkelijk Noord-Amerikaans bedrijf ,met alleen franchise ondernemers. Die beheren een sandwich restaurant zonder alcoholische dranken.
Het pand was voorheen van Keser, later Adia/Keser en vervolgens Adecco. Dit tamelijke grote perceel op de nummers 8-10, is in eigendom van Groenewoud. Die laat het door Trysch Beheer verbouwen tot restaurant op de bgg en 4 appartementen op de bovenetages.

De gevel en kijk op het interieur van Stationsweg 8a: Subway. foto's © gerard monté, 24 december 2006.

 Draakje teruggeplaatst 4 juli 2006.

Bronsbeeldgieterij Binder Art Services uit Haarlem heeft dinsdagmorgen 4 juli 2006 een van de vier draakjes, die zondagnacht 24 juni 2006 door vandalen werd losgebroken weer op zijn plaats bevestigd.	foto's © paul kriele, 4 juli 2006.

Logo -refererend aan Melkfabriek-onthuld  juni 2006 
Eind juni 2006 werd in de Guldenvliesstraat een neonkunstwerk onthuld. Het logo 'Hoe te koe' refereert aan de Melkfabriek Sint Jan, die daar heeft gefunctioneerd. Het was een van de eerste -industriële -melkinrichtingen in 't land. Het gebouw, dat een initiatief was van de boeren in de omgeving van de stad, is deels nog goed herkenbaar als fabriek. Onder supervisie van de eigenaresse SWH werd het gerenoveerd en geschikt gemaakt voor bewoning en ateliers.
Het kunstwerk Hoe te Koe dat bevestigd is aan de zijgevel van de voormalige Melkfabriek is door treinreizigers als bewoners van het Paleiskwartier goed te zien. Het neonsculptuur is een idee van de kunstenaar Anna Lange en werd geschonken door de woningcorporatie SWH aan de stad ’s-Hertogenbosch. Het moet de herinnering aan de melkinrichting in ere houden.

Een sfeerplaatje van de onthulling van het neonsculptuur 'Hoe te koe' van Anna Lange. Het herinnert aan de Melkfabriek Sint Jan en is een link tussen stad en Paleiskwartier.	De Guldenvliesstraat stond even volgepakt met belangstellenden. foto © SWH, juni 2006

Ruben Zar [Talent Factory] ‘de wacht aangezegd’ door gemeente 8 juni 2008.
Gisteren –zaterdag 7 juni 2008- heeft Ruben Zar, directeur van de Talent Tactory BV, een min of meer dreigende brief ontvangen van de Gemeente. Daarin wordt hem de wacht aangezegd te vertrekken. Er zijn twee oplossingen: als Zar vrijwillig opstapt krijgt hij een positieve pers. Blijft Zar zitten dan wordt er alles uit de kast gehaald om hem in een kwaad daglicht te zetten. Dat is tot zover de versie van Ruben Zar die hij zaterdagmorgen 7 jun i 2008/12.30 uur heimelijk aan Bastion Oranje bekend maakte. Zondag blijkt dat de raadsman van Zar hem heeft geadviseerd ‘eerst de reactie van de wethouders af te wachten vooraleer openheid van zaken te geven’.
De gemeente is intussen om een reactie gevraagd. Woordvoerster Dorothé Gevers laat weet dat de Gemeente met drie partijen over de Talent Factory vertrouwelijk in gesprek is. Die opstelling blijven we respecteren en daarom brengen we er nu inhoudelijk niets over naar buiten, aldus Gevers. 
Zoals bekend is Zar in de ogen van de gemeente te licht bevonden, zowel als manager/directeur als inhoudelijk om partijen [ die volgens de gemeente als gebruikers in aanmerking komen] tezamen een cultureel Jongerencentrum op te zetten. Zar zit volgens de gemeente teveel in de commerciële hoek. Dat aspect benadrukte de woordvoerster vanmorgen ook in haar reactie.

Buitendijk, een fabrieksgebouw van eind1800.	DeTalent Factory, opgezet als een cultureel jongerencenturm waar volgens de gemeente relatief veel commerciele activiteiten plaatsvinden. foto's © paul kriele, 10 juni 2008.

Volgens Zar is dat de enige manier om in de huidige constructie te kunnen overleven.
Per 1 augustus 2008 eindigt het huurcontract met de eigenaar, de Vughtse projectontwikkelaar Cornelis Huygens. De gemeente heeft bijna 7 miljoen over om het huidige fabrieksgebouw te kopen en aan te passen tbv een nog breder door jongeren [instanties] gedragen cultureel jongerencentrum ism Bosse Nova en poppodium W2.
De verwachting is dat de raadsman van Zar, nu de patstelling naar buiten is gesijpeld, deze week op de brief van de wethouders Eigeman en Weterings zal reageren.
 
Visie op nieuw Jongerencentrum 28 mei 2008
Van de kant van de jongeren en van de kant van de Gemeente moet er één Jongerencentrum komen. Als het aan de huidige beheerder/eigenaar Ruben Zarr ligt, in de Talent Factory en als het aan het College van B&W ligt ook daar.

Directeur van het jongerencentrum [culture & commerce] Ruben Zar. foto © paul kriele, 8 juni 2007.

De gemeente reserveert [voorjaarsnota 2009] 6,7 miljoen euro voor de aankoop van dat fabriekspand aan de Buitendijk. Maar eigenaar Cornelis Huygens uit Vught ziet op deze kop van 't Zand het liefst zijn eigen commerciële [woningbouw] belangen gerealiseerd. Dat vergt dus nog veel overleg tussen partijen. De gemeenteraad dient met de nu voorgelegde planvisie Cultureel Jongerencentrum
nog in te stemmen. Daar aan ten grondslag ligt een programma van eisen rond het gebouw en de aanpak.
De eerste stap is dat een kwartiermaker de organisaties gaat steunen die een ondernemersplan moeten gaan opstellen. The Talent Factory, B-There festival en Poppodium [W2] zijn de drie organisaties die -volgens het College -gaan deelnemen. Maar de jongeren wensen ook voor de DOE-jury, de jongerenambassadeurs en de redactie van XS-Hero een plaatsje in het gebouw. 
Voor de gemeente zijn de uitgangspunten voor de doelgroep van 15 t/m 24 jaar in ieder geval: Talentontwikkeling, cultuur en ontmoeten en uitgaan. Omdat de huur op 31 juli 2008 eindigt gaat de gemeente 'de noodzakelijke acties ondernemen die leiden tot een structurele continuïteit'. Verder wordt niet over de bestemming en eventuele aankoop van het pand ingegaan.

Onderzoek leefbaarheid 't Zand Noord 31 januari 2008.
Uit onderzoek door studenten van de HAS op 't Zand tussen station en de Dieze, blijkt dat het nog steeds niet lekker zit met de overlast die soft-drugscafé Pistache op het Emmaplein teweeg brengt. Van de 1100 inwoners klaagt 70 % daarover. Juist de bewoners rondom de Kempenlandstraat hadden ook het hoogste gevoel van onveiligheid. Behalve die overlast staan ook de opstoppingen, de
taxi's, de rommel en de hangjongeren in de wijk hoog genoteerd. 
De Heus niet, maar de Talent Factory komt er wat overlast betreft goed van af. Dat jongerencentrum staat zelfs als een positieve bijdrage aan de leefbaarheid vermeld. Doel van de enquête in de wijk met bijna 700 woonadressen en circa 1100 inwoners
was de leefbaarheid. Bijna 6% reageerde op die enquête. Ook een opvallende opmerking is het gemis aan communicatie tussen de bewoners van de wijkdelen.

Talent Factory heeft eindelijk parkeerplaats, 4 december 2007.

De parkeerplaats voor de Talent Factory is eindelijk beschikbaar gekomen. De plek in de bocht van de Boschdijkstraat naar de Veemarkt moest eerst door NS [de voormalige eigenaar] worden gesaneerd. Naast geluidsisolatie en sanitair was parkeren een van de criteria waaraan de Talent Factory moe[s]t voldoen om te mogen functioneren voor een groter - dan 1000 - publiek.

Ondanks geschaad vertrouwen geen breuk met Zar [Talent Factory]  27 september 2007.
De gemeente vindt, na onderzoek van PriceWaterhouseCoopers over het beheer en beleid van de Talent Factory en met name de rol van de gemeente daarin, dat het vertrouwen met Zar van de Talent Factory een deuk heeft opgelopen. Dat betekent niet een breuk, aldus wethouder Bart Eigeman in de zoveelste toelichting omtrent dit centrum aan de Buitendijk [kop van 't Zand]. 
Zar mag het jongerencentrum als directeur blijven continueren. Wat niet wegneemt dat de gemeente, naast het opstellen van een inhoudelijke visie over beheer en beleid van/over een jongerencentrum [december 2007] , zich breed oriënteert over voortzetting olv bijv. een andere directeur dan Zar.
Over voortzetting van dit - dan wel gecorrigeerd - beleid ontving de raad gisteren een brief. Daaruit volgt in december 2007 een omkaderd beeld van het beheer, beleid en de visie van de gemeente op een Cultureel Jongerencentrum. Volgens het onderzoek speelde de gemeente een te meervoudige rol tov de Talent Factory: regelgever, toezichthouder, subsidiënt en faciliteerder.
Maar de gemeente gaat niet in op concrete aantijgingen en beschuldigingen door medewerkers. 'Dat heeft geen zin,' aldus Eigeman. 'En dat valt niet binnen het kader van het onderzoek.'

Cruciaal voor de Talent Factory blijven de commerciële evenementen, maar die brengen juist veel bezoekers en geluids- parkeeroverlast met zich mee. Het blijkt dat Zar juist met de opzet en het omgaan van [de regels rond] dit soort evenementen vaag en slordig is geweest. Ze zijn wel de melkkoe van het centrum. De gemeente verzoekt Zar daarover nauwkeurige en frequenter te rapporteren, overeenkomstig een van de adviezen van Price. Volgens Eigeman was Zar na deze analyses en vervolgstappen opgelucht.

De locatie kop van 't Zand voor een Cultureel Jongerencentrum blijft so wie so bestaan. Daar zijn meerdere redenen voor: ze aansluit aan bij de wens en de visie van de gemeente. Bovendien,' aldus Eigeman, 'is na onderzoek gebleken dat er geen andere plek geschikt is. 'Voor deze doelgroep is de Talent Factory enig en uniek. Voor Den Bosch willen we die jongeren graag behouden.'  
Maar op onderhandelingen, die Eigeman met projectontwikkelaar Huygens [die de verhuur per 31 juli 2008 stopt] voert, gaat de wethouder niet verder in. 

Gemeente zegt huur Talent Factory op  6 juli 2007.
De gemeente heeft met ingang van 1 augustus 2008 de huur opgezegd aan Talent Factory [Ruben Zarr]. Dat is een direct gevolg van het einde van de huurperiode die de gemeente met eigenaresse Edison Vastgoed [Huijgens projectontwikkeling] was aangegaan en die per zelfde datum afloopt. De gemeente verhuurt de voormalige fabriekshal aan de Talent Factory door. Het betekent dat op de locatie Buitendijk, het jongerencentrum ophoudt te bestaan, tenzij er een wonder gebeurt. 
Hoewel Ruben Zarr het pand geluiddicht heeft gemaakt en voorzien van sanitaire ruimten en bars wordt gesteld dat de gemeente nier anders kan. Zij voorziet voor de Talent Factory nog wel een plaats als cultureel jongerencentrum maar wethouder Bart Eigeman heeft daar nog geen oplossing voor aangeboden. Bovendien moet er nog steeds een parkeerfaciliteit voor 150 auto's worden gevonden.

Huijgens/Groenewoud willen het gebied aan een goed betalende projectontwikkelaar verkopen of zelf commercialiseren. De gemeente heeft een oogje op dit stadsdeel dat aan de binnenstad grenst, voor culturele doeleinden.  

Info-avondTalent Factory  7 juni 2006. 
Op maandag 12 juni licht wethouder Bart Eigeman de achtergronden toe over het gemeentelijke beleid en de stand van zaken rondom de Talent Factory. Dat is in de lijn van de opzet een cultureel jongerencentrum in ’t Zand te vestigen en de Talent Factory als exploitant aan te wijzen van een jongerencentrum. Maar de Talent Factory zit wel tijdelijk aan de Buitendijk in een oude fabriek die van de Vughtse projectontwikkelaar Cornelis Huygens is gehuurd. 

Cadootje Gemeente voor Talent Factory   20 april 2006. 
De gemeente verstrekt het jongerencentrum Talent Factory aan de Buitendijk een lening - onder voorwaarden - van globaal 260.000 euro. Die geste volgt uit het goed draaien van de Talent Factory dat sedert november vorig jaar met 55 evenementen 6.000 bezoekers heeft weten te trekken. Maar er moet nog veel gebeuren. Behalve dat wethouder Bart Eigeman op de kop van ’t Zand, dat -versneld -tot cultureel gebied is verklaard, een jongerencentrum voorziet gaat de gemeente dat centrum ook op weg helpen [faciliteren]. Dat gebeurt dmv vergunningen voor de verbouw van [overigens] een monument, het aanpassen aan veiligheidseisen [bijv. bredere deuren, portiers en royale wc’s] om 1000 bezoekers te kunnen toelaten en het aanleggen van parkeerplaatsen. Al die vergunningen haken in elkaar en de verbouw maakt de veiligheid en dat maakt weer een max. aantal bezoekers en een horecavergunning mogelijk. Om ook de omgeving voor die plannen die bij een culturele bestemming horen, warm te krijgen, zal frequenter met hen gecommuniceerd worden, aldus Eigeman die naast de portefeuille Jongeren ook Verkeer heeft.

De Talent Factory mag zodra al die vergunningen zijn afgegeven op vrijdag en zaterdag tot 4 uur ’s nachts open en maximaal 1000 bezoekers toelaten, voor wie straks in de buurt 150 parkeerplaatsen beschikbaar zijn. Een deel ervan aan de Boschdijk op NS-terrein. Eigeman: De onderhandelingen met NS, die het terreintje van voorheet het benzinepompstation saneert, verlopen positief. 

Subway quickservice op komst /Verbouwing kantoorpand Stationsweg tot appartementen / 23 juli 2006. 
Over waarschijnlijk twee maanden [september 2006] opent op de Stationsweg een quickservice restaurant van Subway. Dat is een sterke expanderend –oorspronkelijk Noord-Amerikaans bedrijf. De keten bestaat uit 33 vestigingen in Nederland, maar in 2010 moeten dat er 210 zijn. Allen geleid door franchise ondernemers. Die beheren een sandwich restaurant zonder alcoholische dranken. Het statige kantoorpand was voorheen van Keser, later Adia/Keser en vervolgens Adecco. Dit tamelijke grote perceel op de nummers 8-10, is in eigendom van Groenewoud. Die laat het door Trysch Beheer verbouwen tot restaurant op de bgg en 4 appartementen op de bovenetages.

Het grote kantoorpand op Stationsweg 8-10, dat eerder door Keser en vervolgens door Adia Keser en daarop door Adecco werd benut, wordt momenteel -begin juli 2006 -uitgepeld.	foto-© paul kriele, 12 juli 2006.

Verbouwing Stationsweg 8-10 
In opdracht van Groenewoud is begonnen met de verbouwing van de kantoorpanden op Stationsweg 8-10. Die staan al meer dan een jaar leeg. Eindelijk is Trysch Beheer met het karwei begonnen: eerst wordt het pand uitgepeld.
Voor historie zie hieronder

De  situatie - 18 oktober 2005

Stationsweg 8-10 wordt verbouwd tot appartementen.  foto's © paul kriele, 27 oktober 2005.

Projectontwikkelaar Groenewoud gaat het dubbelkantoor op perceel Stationsweg 8-10 verbouwen tot appartementen. In dat pand was in de jaren zeventig/tachtig uitzendbureau Keser, later Adia Keser en tegenwoordig Adecco gevestigd. Het pand met grote ramen en zuilen in de onderpui, staat al lange tijd leeg. Eerder werd -eveneens onder supervisie van Groenewoud- de hoek op nummer 2-4 gerenoveerd.
In de jaren 20-30 woonden op de nummer 6 resp. 8 de families [J. en W. F.] Mürkoster, resp. de familie [mr. E. en K.] Lamers. Ook het adresboek van 1960 vermeld nog die familienamen, te weten de weduwe Mürkoster [nr. 8] en K. Lamers nr. 10].

Ouwe Leonardus even in beeld 30 augustus 2005.
De voormalige Leonarduskerk op ’t Zand, tegenwoordig kantoor van het Brabants Dagblad, komt nog even in beeld. De werkgroep ’Kerken en Kloosters’ van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch houdt een expo die fotomateriaal en enkele artikelen over die kerk bevat. 
Aanleiding is het thema ‘Religieus Erfgoed’ van de Monumentendag 2005, het feit dat de kekr 100 jaar gelden [september 1905] werd geopend en dat een van de martelaren van Gorkum [Leonardus van Veggel] wordt geëerd in dit jaar van de Eucharistie. De Leonardus werd gebouwd tijdens de realisatie van de eerste stadsuitleg buiten de wallen: ’t Zand. De neo-gotische kerk is een ontwerp van ir. Jules Dony, die meerdere panden in de wijk heeft ontworpen. Van de kerk zijn delen van de lambrisering en enkele vloertegels nog te zien in café ‘t Pantoffeltje in de Korte Putstraat.
De expositie in de Jacobkerk over de in het voorjaar van 1974 gesloopte kerk is op Monumentendag 10 september 2005 te zien  van 10-17.00 uur.

Zonnewijzer terug - 18 juni 2005|
Sedert 1935 staat er een zonnewijzer op het Wilhelminaplein, later Heetmanplein. Het is een geschenk van de burgerij aan 's-Hertogenbosch bij zijn 750-jarig bestaan.

Blinkende details van de wijzer die door Jan Venrooy van nieuw bladgoud werd voorzien.  De zonnewijzer, die dateert van 1935, werd bij zijn 70-jarig bestaan opgeknapt.
Op de achtergrond de flat met de veelzeggende naam Sonneveld maar hier met een 'S' geschreven en verwijst naar de oud-onroerend goedbezitter Van Son die op deze plek gewoond zou hebben.
Bovenste foto's: de flat Molenberg die herinnert aan de Molen van Van Esch die er stond.
Foto rechts onder: Op de achtergrond de gebouwen van Chalet Royal en het voormalige Protestants Ziekenhuis [l]. 
foto's © gerard monté, 20 juni 2005.

Sonneveld: Deze foto's dateren van voor de reparatie van de zonnewijzer van 1935.  foto's © gerard monté, o.a. 20 maart 2005.	Sonneveld, zoals dit plein heet, genoemd naar een oud-bewoner/architect  van deze straat [zie ook het Van Sonsteegje].

De zonnewijzer die oorspronkelijk op de rotonde Wilhelminaplein stond, maar verhuisde bij de aanleg van de nieuwe traverse en Heetmanplein in de jaren 60 naar de locatie voor de flat op Sonneveld. De werkgroep Het Kleine Monument van de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch heeft zich beijverd voor de revisie van dit kleine monument.
Maandagmorgen 20 juni 2005 wordt de wijzer om half acht teruggeplaatst. De wijzer is opnieuw van bladgoud voorzien en de techniek is bijgesteld door edelsmid Jan Venrooy

Hoekpand Stationsweg 26
In het pand Stationsweg 26/ hoek Oranje Nassaulaan [even voorbij of voor Bakker de Groot] komt uitzendbureau Start People. 

Verwersstraat nu ook stopzetting Stationsweg 2   7 november 2004.

De hoek Stationsweg2-4/Van der Does de Willeboissingel.   foto © gerard monté,

Het hoekpand Stationsweg 2 is momenteel in renovatie. Dit- van oorsprong herenhuis van Bogaerts- wordt gerenoveerd. De Vughtse projectontwikkelaar Groenewoud heeft het pand in eigendom. Aannemer Van den Bouwhuijsen heeft hier tegen de bouwvergunning in delen gesloopt. In de achtertuin is het veelbesproken 'glazen' flat/kantoorgebouw gepland.
Overigens verkeert ook Stationsweg 8, voorheen Keser/Adecco uitzendbureau in een verbouwing. Dit grote perceel laat Groenewoud verbouwen tot 4 appartementen.

Stationsweg bij avond  11 maart 2004.


Sedert Kerst 2003 zijn 's avonds de lichten ontstoken die ingegraven zijn in de middenberm van de Stationsweg. Daar stralen voortaan vanaf de schemering tot het ochtendgloren lampen de bomenrij aan.
In december 2003 werden bij elke boom op de Stationsweg spots aangebracht. Het zet de toegang tot de stad in een sfeeërieke sfeer en doet grootsteeds aan...
foto's © gerard monté, 11 maart 2004

Nieuwe richtingwijzer voor wandelroutes    september 2003.

Op de hoek van de Stationsweg./Van der Does de Willeboissingel -aan de voet van de Wilhelminabrug- staat een nieuw soort wegwijzer. Het is een houten richtingpaal die de lange afstandsroutes en de pelgrimsroutes aangeeft. foto © gerard monté, 6 september 2003.

Onderaan de foto 't Zand [zuidzijde] met de Koningsweg en de Van der Does de Willeboissingel.
foto © roelvandenbroek, 9 september 2006.

Koudijs e.o.
Rechtszaak aangespannen
Koudijs stapt naar de rechter om het betalen van de haar opgelegde maandelijkse dwangsom aan te vechten.Volgens de bedrijfsleider Engelen zijn aan alle voorwaarden voldaan. In de procedure is de gemeente eerder in het ongelijk gesteld [augustus 2002], aldus Engelen.Voor een nadere uitleg zie hieronder.
Beroepszaken bij Raad van State [Nieuwsbrief Bastion Oranje, 21 juli 2003]
De gemeente laat via een woordvoerder weten dat een hoogte van de schoorsteen van 50 of 100 meter noch ter discussie heeft gestaan, noch door de gemeente is ingebracht.
De zaak over de milieuvervuiling heeft niet vier maal, maar twee maal bij de Raad van State gediend, aldus de woordvoerder.
De laatste keer- toen de gemeente Koudijs een dwangsom wilde opleggen- is de gemeente in het ongelijk gesteld. Koudijs had om voorlopige voorzieningen aangevraagd. Het bedrijf kreeg in die beroepszaak een verlenging van de termijn om maatregelen te nemen. 
De eerste keer betrof het een tweeledige uitspraak . Toen kreeg de gemeente wel gelijk in de te berekenen technieken, maar.. zij mocht zelf niet aangeven welke maatregelen het bedrijf te nemen had..... .

Als Koudijs staat het veevoederbedrijf op de kop van 't Zand bij Bosschenaren bekend. Na overnames heet het tegenwoordig De Heus/Brokking. foto' s © gerard monté, 25 juli 2003.

Reactie op dwangsom Koudijs  21 juli 2003.
Leo Engelen bedrijfsleider van Koudijs [De Heus/Brokking] reageert - na afwezigheid -op het bericht over de dwangsom door de gemeente opgelegd [Nieuwsbrief dd 16 juli 2003]. Engelen zegt dat de Raad van State Koudijs in augustus 2002 in het gelijk stelde. De onderzoeken waarover gesproken wordt, waren telkens gebaseerd op oude gegevens/normen.
Ook wat betreft de bouw van de 50 meter hoge schoorsteen waarvan de lengte door de gemeente werd opgeschroefd naar 100 meter. Realisatie daarvan gebeurde op 19 maart 2003. De uitstoot [in een verdunde vorm] voldoet ook aan de normen die zijn vastgesteld.
Bij een bezoek, aldus Engelen van een gemeentelijke deputatie is geen enkel technisch aspect onderzocht. De mannen zijn 5 minuten in het bedrijf geweest. Het rapport van het adviesbureau, waarover de gemeente spreekt, is een nieuw rapport ook weer op basis van oude gegevens, aldus Engelen die zegt dat de gemeente haar gelijk wil halen na vier maal bij de Raad van State en rechtbank [beroepscommissie] verloren te hebben. Volgens de bedrijfsleider zijn er nu geen klachten meer alhoewel de geur niet helemaal weg is.. Engelen van Koudijs zegt in zijn reactie dat het bedrijf nu wel voldoet aan de normen.
In een toelichting zegt de directie dat zowel de uitstoot van de schoorsteen [een verdunde vorm] voldoet aan de normen die hiervoor landelijk zijn vastgesteld. Evenzo betreft het de productiegegevens die zijn getoetst aan de NER [Nederlandse Emissie Richtlijnen] ofwel de normen die van het ministerie van Milieu zijn afgegeven.

Dwangsom voor Koudijs   16 juli 2003.
De gemeente gaat bij veevoederfabriek Koudijs, tegenwoordig De Heus Brokking Koudijs een dwangsom innen van 20.000 euro. Dat gebeurt omdat de gemeente de maatregelen die de veevoederfabriek op de noordkop van ‘t Zand genomen heeft om de geurbelasting terug te dringen, onvoldoende vindt.
Komende maanden zullen nieuwe berekeningen worden uitgevoerd. Als dan de maatregelen nog niet voldoende zijn, gaat de gemeente door met het innen van een dwangsom. Eerder zei bedrijfsleider Engelen voor de Nieuwsbrief dat de rechter de directie in het gelijk had gesteld daar waar zij volgens de bijgestelde afspraken maatregelen had genomen. Maar Koudijs tekent aan dat de publieke opinie door de komst van het Kunstencentrum tegen elke fabriek si die lawaai maakt of stof veroorzaakt.

Gezicht op Koudijs vanaf Orthenpoort.
foto © paul kriele, 1 april 1997

Door de komst van het Kunstencentrum naar de kop van 't Zand is dit oorspronkelijke bedrijfsterrein ter discussie komen te staan.
Koudijs raakte al langer geleden in het nieuws vanwege de aanhoudende milieuverstoring.
De Verkadefabriek, waarvan een deel in middels is gesloopt is bestemd voor het kunstencluster. Daarvan is de nieuwbouw- voorjaar/ zomer 2003- in volle gang
Verhuizing Koudijs [Nieuwsbrief Bastion Oranje, 24 maart 2003]

Volgens Leo Engelen, bedrijfsleider van de veevoederfabriek De Heus, voorheen Koudijs, is niet de Heus aan zet voor een verplaatsing van de fabriek. Qua ruimte en aanwezige faciliteiten was een verhuizing naar het industrieterrein aan de Graaf van Solmsweg [Rietvelden] mogelijk geweest, zo laat directeur Van Engelen blijken. ' Maar,' zegt hij ook, ' die oplossing had de provincie of de gemeente moeten aanreiken.' Sedert de jaren 90 speelt al de kwestie over stankoverlast. Er was zelfs in 1988 sprake dat de Sintstratenbuurt zou verdwijnen recapituleert Engelen.Toen dat in tweede instantie niet doorging en renovatie van de huizen in beeld kwam, moest Koudijs aan de toen heersende geluids-, reuk-en stofnormen gaan voldoen. [Die normen zijn inmiddels al weer bijgesteld, maar de inhoud is nog steeds de basis voor de huidige afspraken, zo laat Engelen blijken. ]
Vergeleken bij wat in de jaren 80/90 aan klachten binnenkwam valt het momenteel [beginmaand 2003] wel erg mee. Wat onze maatregelen betreft licht Engelen toe: In plaats van koolstof zijn er inmiddels zeoliet-filters aangebracht.
Nieuwe tijden breken aan bij de komst van een kunstencentrum, zinspeelt Engelen. 'De publieke opinie zal zich opnieuw tegen de fabriek keren. ' Maar.. als dico' s op industrieterreinen kunnen bestaan, waarom dan geen kunstencentrum..?' , aldus de bedrijfsleider.
Engelen voelt zich door de Industriële Kring- en nog sterker door de rechter - in het gelijk gesteld voor wat betreft de aanpassing aan de normen...Een belangrijk aspect dat nog niet eerder in de pers vermeld werd..


Historie van de wijk 't Zand
De wijk 't Zand zo genoemd naar de zandophoging die noodzakelijk was om de polder te kunnen bebouwen, ligt binnen de Dommel en het stationsemplacement aan resp. Oost-en Westkant en de Knuppeltjesbrug en de draaibrug aan resp. Zuid- en Noordkant.
Uiteraard is de knuppeltjesbrug die houten leuningen had, verdwenen en heeft plaats gemaakt voor de Willemsbrug. De draaibrug bestaat daarentegen nog steeds in de oorspronkelijk stalen constructie van eind negentiende eeuw.
't Zand is de eerste stadsuitbreiding buiten de muren van de eeuwen oude stad. De mogelijkheid buiten de wallen te treden ontstond toen in 1874 de vestingstatus werd opgeheven. Daarmee vervielen ook strategische bepalingen mbt de vestingwerken en beperkenden voorschriften voor gebouwen die buiten - maar aansluitend aan- het stadsgebied lagen. Een voorbeeld is het houten station van 1870, opgezet bij de aansluiting van Den Bosch op de zuidelijke spoorlijnen.
Dat in neo-classistische stijl uitgevoerde langwerpig gebouw met romantische invloeden en houten daklijsten, mocht niet van steen, maar moest van hout zijn uitgevoerd zodat het in oorlogstijd snel kon worden afgebroken. Bij de komst van de nieuwe stadsarchitect F.van de Kerckhoff als opvolger van Nabbe [1889] leefde ook de wens van een nieuw station.

Drie markante punten van 't Zand: links het woonhuis van de vermaarde architect van de wijk ir. J.Dony en de door hem ontworpen Drakenfontein en daar achter - amper zichtbaar- het station van ir. Rob Steenhuis. foto © gerard monté, 13 december 1998.

Oorspronkelijk werd de stad in westelijke richting ontsloten door de uitvalsweg via de St.Janspoort van daaruit leidde een weggetje -via de Paardskerkhofweg- naar Klein- en Groot-Deuteren, naar Vlijmen en naar Cromvoirt.
Die St.Janspoort had twee voorgangers een bescheiden poort vervangen door de Koepoort en in de 16e eeuw kwam pas de St.Janspoort waarvan de fundamenten in juni 2003 door de archeologen werd blootgelegd [ zie fotonieuwsjuni2003.htm

vervallen vestingstatus
In de tussentijd dat de vestingstatus verviel en 't Zand werd gerealiseerd zijn de gronden voormalig toebehorend aan de Domeinen, het eerst bebouwd: Hekellaan, Parklaan, Oostwal, Noordwal en de Zuidwal. Rond 1880 werden de vestingwerken gesloopt, de gemeente kon de grond overnemen van het Rijk. De warmoezerijen die tegen de stadswallen op de Hekellaan en Parklaan waren gelegen zijn als plantsoen ingericht.
Qua bouwstijl zijn de beneden- met bovenwoningen die toen op de stadswallen werden opgetrokken, tamelijk strak en eenvoudig uitgevoerd. Aan de Zuidwal, de Noordwal en Oostwal- Oostzijde zijn ze inmiddels verdwenen. De woningen van de militaire bouwvereniging op de Mayweg zijn nog representatief voor de toenmalige bouwstijl.
wijk met wind en vlooien
De westelijke polders moesten met veel zand worden opgehoogd. Daartoe werden vanuit de Vughtse hei zand met kipkarretjes over een improvisorisch aangelegde spoorlijn aangevoerd. Dat werd verkregen uit een afgraving. Hierdoor is de IJzeren Man ontstaan, de naam is afgeleid van de baggermachine met die naam.
't Zand was aanvankelijk niet geliefd bij de Bosschenaren, het was er wijd en winderig. De eerste bewoners Bogaerts en Van Roosmalen werd voorspeld dat ze er zouden wegwaaien en door al dat zand vlooien zouden krijgen....
infrastructuur
Geografische richtlijnen voor de invulling van de wijk 't Zand waren de rivieren de Dieze en de Aa, het station van 1896 dat in de plaats kwam van het houten station op het Meierijplein en de Noord-Zuid-as.
Nog een probleem was de spoorburg over de Dieze, die was zo laag dat schepen er moeizaam onder door konden. De eis van Defensie de spoorbrug ivm strategische overwegingen niet hoger te maken, was debet aan die situatie.
Bij de voorbereidende werkzaamheden voor een nieuw station is én de brug verhoogd en de spoorlijn iets in westelijke richting verschoven.
In 1892 was het stratenplan vanwege de hoge kosten nog niet door de raad goedgekeurd. De kosten van de infrastructuur waren opgelopen tot 800.000 gulden Maar vier jaar later kon de allereerste bewoner ir. L.Bogaerts het door hemzelf ontworpen hoekhuis op de Stationsweg/Van der Does de Willeboissingel betrekken. Maar niet alle huizen zijn er door particulieren gebouwd.

Trainerende ambtelijke burelen  18 april 2006. 
Ook heel duidelijk is de invulling van de tuin van Stationsweg 2-4. Dat perceel is van Groenewoud. [zie hieronder] Daar had VMX- architecten uit Amsterdam een min of meer glazen, kantoorpand in strakke belijning bedacht. Op de etages waren appartementen gesitueerd. De diverse monumentencommissies kwamen in opstand, zo ook de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch en ...Frans van Gaal van De Stadspartij. Die lanceerde zelfs een kaartenactie tegen de nieuwbouw.
Ook hier scheen bij de gemeente een foutje te zijn gemaakt waardoor het een langdradige en langdurige procedure is geworden.

Stationsweg 2-4: tuin aan zijde Van der Does de Willeboissingel wordt opgeschoond [1e bericht 27 februari2007

Situatie maart 2007 

Inkijk in de tuin van Stationsweg 2-4, waar de achterbouw in de weken van maart 2007 tegen de grond ging. Er voor in de plaats komt een strak, modern- met veel glas- kantoorgebouw. foto's © gerard monté, 24 maart 2007.	Het hoekpand Stationsweg 2-4, hier gezien vanaf de zijde Van der Does de Willeboissingel. De achterbouw, vroeger de GGD en later dansschool Criellaars, is de afgelopen weken gesloopt door Gubbels uit Helvoirt.

Momenteel, dat is 26 februari 2007, is Gubbels uit Helvoirt bezig de tuin van het hoekpand Stationsweg 2-4 aan het opruimen. Overtollig struikgewas. een houten pergola en een schuurtje worden opgeruimd Gubbels is een sloopbedrijf en ook een asbestverwerkingsbedrijf. Achter die begroeïing en aanbouw vershcolen stond de voormalige dansschool Crielaars. Die later op Stationsweg 17 was gevestigd. 

Sloop Dansschool Crielaars door Gubbes uit Helvoirt .	foto's  © gerard monté, 14 maart 2007.

Intussen ligt bij de Raad van State nog steeds een hoger beroep tegen het bouwplan door de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch volgens ingenieur Joseph Grooten [Kring Vrienden] en van de Monumenten Belangen Organisatie. De andere bezwaarmakers hebben afgehaakt, vertelt Grooten. Woordvoerder André Bongers van de gemeente licht toe, dat de bouwvergunning en de monumentenvergunning zijn verleend. In principe -buiten het risico van de uitspraak in hoger beroep bij de Raad van State, zou er gebouwd kunnen worden. Dat risico ligt dan uiteraard bij de opdrachtgever. 
Op dit perceel van Geoffry Groenewoud in Vught is een appartementengebouw inkl. bedrijfsgedeelte gepland. Het alom veel bekritiseerde ontwerp komt van Don Murphy van het Amsterdamse architecten bureau VMX . zie VMX hieronder

Gubbels uit Helvoirt was 's morgens bezig de tuin aan het opruimen.. In de dagen daaropvolgend ging ook de voormalige dansschool van Crielaars tegen de grond. foto © paul kriele, 26 februari 2007/15.50uur.

Stationsweg 2-4 opnieuw in beeld  januari 2005.
De hoek Stationsweg 2-4 met de Van der Does de Willeboissingel komt opnieuw in beeld. Er wordt opnieuw bezwaar gemaakt tegen de nieuwbouw van een appartementencomplex in de tuin vanwege een fout in de procedure rond de status van monument..

Een monumentaal pand.  Er lopen bezwaren van de Stichting Monumentenzorg 's-Hertogenbosch en de Kring Vrienden van 's-Hertogengbosch tegen het unieke bouwplan. dat deze historische hoek zou aantatsen.	foto's © gerard monté, 5 januari 2005.

Eerder maakte al de heemkundekring bezwaar Maar in de rechtszitting van september 2003 werden de argumenten van tafel geveegd omdat de procedure al te ver was gevorderd .. ..

Bezwaren tegen nieuwbouw

Een montagefoto van de geplande nieuwbouw achter Stationsweg 2 door Groenewoud	De bestaande situatie langszij de Van der Does de Willeboissingel.   foto © rechts gerard monté.

Het ontwerp voor de tuin van Stationsweg 2 veroorzaakte veel kritiek en bezwaar over meer van de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch die met deze montagefoto een actie is begonnen onder haar leden. Ook de Stichting Bossche Monumentenzorg diende een bezwaar aan.
VMX architecten uit Amsterdam vult het gat, waar ook nog een danszaal van de voormalige Dansschool Criellaars staat, met een strak belijnd en met veel glas uitgerust appartementencomplex.
In een rechtszitting [18 september 2003] werd alle kritiek door de advocaat M. Geeraedts van Groenewoud afgewimpeld met de argumenten dat het plan al lang was goedgekeurd.  

De handtekeningenactie leverde 1400 kaarten op. Het grootste aandeel in dat getal hebben leden van de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch. De heemkundekring verzond tegelijk met de Nieuwsbrief van september 2003 een gemanipuleerde afbeelding van de hoek Van der Does de Willeboissingel/Stationsweg 2/4. Daarin was het nieuwe ontwerp nogal uitvergroot gemonteerd.

Bijzonder gebouw aan vdDoessingel  13 augustus 2003.
Voor de bouw van het kantoor - annex appartementengebouw aan het begin van de Van der Does de Willeboissingel ligt geen enkel protest noch document meer in de weg. Het ontwerp van Don Murphy van het Amsterdamse architectenbureau VMX gaf twee jaar geleden veel commotie, vooral onder monumenten - en heemkundekringen.
Maar het hoekpand van Groenewoud op Stationsweg 2-4, inmiddels een bankgebouw, krijgt er een eigentijds[..] aanhangsel bij.
Zonder enige aanpassing is de bouwvergunning verleend en vrijstelling [art. 19 lid 1/ Wet R.O.] afgegeven. Ook G.S gaven geven bezwaar.
Het gebouw van drie, plus een vierde - zwevende - verdieping heeft een natuurstenen pui waarvan de horizontale belijning en de serie ramen op elke verdieping, enkele karakteristieken uitmaken.

Reactie op nieuwbouw
Na de goedkeuring voor het hier onderstaand project kwam opnieuw enige tegenwind op gang.
De Stadspartij heeft een ansichtkaart laten ontwerpen waarop de nieuwbouw prominent staat gemonteerd. Daarmee ondersteunt zij het al eerder ingediend bezwaar tegen deze moloch. De leden van de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch ontvangen de kaart met de nieuwe editie van het Kringnieuws rond 12 september 2003 in de bus. 
Op Monumentendag 13 september 2003 wordt de kaart - die van een antwoordnummer is voorzien - uitgedeeld.
Ook de Stadspartij, de VVD en Bosch Belang zijn tegen het plan van een appartementencomplex van Groengoed. 
Momenteel loopt nog een kort geding dat de Stichting ' s-Hertogenbossche Monumentenzorg [geding op 18-9-2003] tegen de Gemeente heeft aangespannen.

Opvallende invulling voor de tuin van Stationsweg 2-4
Bijgaand de invulling voor de tuin van Stationsweg 2-4, een perceel dat ligt aan de Van der Does de Willeboissingel. Voor de nieuwe eigenaar- projectontwikkelaar Groenewoud- maakte een Amsterdams architectenbureau het bouwplan dat nogal afwijkt van de neo-classistische gevels in de omgeving. Enkele heemkundekringen hebben dan ook bezwaar gemaakt. Het College staat tot nu toe achter het bouwplan.

Het ontwerp van architect Don Murphy van het Amsterdamse Architecten bureau VMX. Karakteristiek is de moderne belijning van de raampartijen. Op de drie etages staat nog een vierde- zwevende- verdieping. In de natuur stenen voorgevel is ook glas verwerkt. De strakke lijnen en opengewerkte horizontale percelering levert bezwaar op van de Heemkundekring de Boschboom, Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch en de Stichting Bossche Monumentenzorg. De gemeente staat achter het eigentijds ontwerp. tekening © paul kriele, 14 juni 2000.

De Vughtse projectontwikkelaar werd kort na 1996 eigenaar toen Leo Crielaars de dansschool had verplaatst naar de St. Josephstraat. Aanvankelijk was die school gevestigd op Stationsweg 17, sedert januari 1972 op de hoek met de Van der Doessingel.

Omstreden bouwplan
Architect Don Murphy van het Amsterdamse architectenbureau VMX zegt dat elk plan zijn reacties krijgt. Het plan is weloverwogen geweest. Er is iets bedacht dat in deze omgeving kan passen, zegt Murphy.
De gemeente heeft onlangs laten weten dat een eigentijds ontwerp mogelijk moet zijn. De commissies welstand en de monumentencommissie toomden geen bezwaar tegen deze invulling aan de singel.

De hoek Stationsweg 2-4 en Van der Does de Willeboissingel waar bovenstaand ontwerp is gepland. In de achteruin staat nog de danszaal van Crielaars die moet wijken voor een klein, maar in strakke lijnen uitgevoerd, appartementencomplex.
-© foto gerard monté, 9 januari 2000.

vervolg historie 't Zand
Op 't Zand was de eerste woningbouwcoöperatie actief: Bouwmaatschappij Stationsweg met ir.J.Dony als de huisarchitect. Dony was afkomstig uit Brussel en door Bolsius, de directeur van de gasfabriek, naar Den Bosch gehaald. Dony heeft onder meer de Stationsweg zuidzijde en de stalhouderij, later garage, van Putters gebouwd Ook de Draak en de Leonarduskerk zijn van zijn hand. Dony kreeg een benoeming als docent aan de Akademie voor Kunst Techniek en Ambacht, later HTS/Kunstakademie.


De grondprijs op ' t Zand bedroeg 20 gulden voor de centraal gelegen delen; die prijs liep af voor de randgebieden. De Kapucijnen ontvingen een aanzienlijke korting en betaalden 3,75 gulden per vierkante meter. Pastoor Van der Kant van de Leonardus moest iets meer betalen: acht gulden per vierkante meter. Op Lombok was de grondprijs drie gulden.
't Zand is een interessante wijk omdat er veelsoortige bouwstijlen voorkomen, tamelijk liberaal van opzet is, en uiteenlopende functies meekreeg van wonen, werken en onderwijs.
't Zand laat een veelzijdigheid in bouwstijlen zien. Daar waar de grond het duurst was staan de mooiste gebouwen.
Dit pand, gelegen op de hoek Van der Does de Willeboissingel/Capucijnenlaan is van architect Kuiper, in 1910 gebouwd en bewoond geweest door dokter Diamant. en dr. Daniëls.

Deze -wellicht eerst bewoner, gaf opdracht voor de gestuukte decoraties aan de gevel en ook voor het beeld bij het graf van zoon Keesje Daniëls op kerkhof Groenendaal. foto © gerard monté, 9 januari 2000.

markante punten
Uitgangspunt voor de volgende alinea's is het feit dat 's-Hertogenbosch -pas- op 1 november 1868 een aansluiting kreeg op het zuidelijk spoorwegnet door de opening van de lijn Den Bosch -Vught die aansluit op het knooppunt Boxtel.
Het eerste houten station van K. H. van Brederode gelegen op het Meierijplein [1870] was toen nog in aanbouw. Zijn opvolger op het Stationsplein werd een veel majestueuzer gebouw met torens, klassenafdelingen en een klok met Romeinse tekens die de Greenwichtijd aangaf. Het is van E.Cuijpers. Beelden en andere ornamenten van dit station zijn opgenomen in de [stations-]gebouwen op en nabij het Stationsplein. Stationsweg 2 -4, De Draak en de Leonarduskerk op het Emmaplein zijn van ir. J. Dony.
 

't Zand was bedoeld om aan allerlei stedelijke functies ruimte te bieden omdat het de eerste stadsuitbreiding was. Scholen, kerken, woningen en bedrijven en fabrieken vonden er een plaats. Op de uiterste noordelijke punt van 't Zand lag oorspronkelijk een industriehaven. Daarom heen vestigden zich enkele fabrieken, waaronder de Willem II sigarenfabriek, Verkade en Koudijs, tegenwoordig De Heus. foto © gerard monté, 4 april 1999.

Meer aan de rand: noordelijk de Willem-II sigarenfabriek van Stornenbrink en zuidelijk de PNEM-burelen van De Bever senior en junior.
Aan de bouw van het PNEM hoofdkantoor, ontworpen door de Eindhovense architect C.H. de Bever- ging in 1946 een prijsvraag vooraf. Maar door een van overheidswege opgelegde bouwstop ging pas in 1952 de eerste paal de grond en volgde de officiële opening op 29 mei 1956.
Het in 1896 geopende station van Cuijpers viel tijdens de bevrijding van de stad op 24-27 oktober aan een V1 inslag en brand ten prooi. In 1952 is op de plek het meer provinciaalse station van ir. Sybold Ravestyn gerealiseerd, dat maakte in 1998 plaats voor het moderne betonnen int glas en staal uitgevoerde gebouw van ir. Rob Steenhuis. De Leonarduskerk werd in de jaren zestig gesloopt. Daarvoor in de plaats kwam een kantoor -gebouw van de VNU.

Emmaplein 
De naam Emmaplein legt natuurlijk een relatie naar koningin Emma, de moeder van koningin Wilhelmina die de grootmoeder is van koningin Beatrix. Op ' t Zand verwijzen meerdere straten naar het koningshuis.
In de wijk staat de allereerste Bossche flat, ontworpen door H.W.Valk. Het in strakke lijnen uitgevoerde gebouw met stalen raamlijsten staat op de westzijde van het Emmaplein, hoek Kempenlandstraat.

Het voormalige kantoor van de Brabant Pers waarachter de drukkerij van Teulings [ca.*1914] stond. Het gebouw is onlangs verbouwd tot 18 appartementen en kreeg als nieuwe naam De Bindery. De benedenverdieping heeft kantoorfuncties.	De eerste Bossche flat van architect Hendrik Valk, gebouwd in 1922. foto's © gerard monté, 9 januari 2000.

Nieuw vastgelegde situatie Emmaplein  juli 2003.

Deze foto's geven een ander [z]licht op de gebouwen rond het Emmaplein dan de foto's hierboven..  Links oud en .. foto' s © gerard monté, 25 juli 2003.	..en rechts neen nieuw kantoor voor het Brabants Dagblad.

Overigens niet merkwaardig maar wel markant is het feit dat de bouwarchitect van grote delen en gebouwen van 't Zand zelf centraal is gaan wonen op Stationsplein 2 [voorheen Appèl, tegenwoordig SNS-bank]. Het door hem ontworpen statige woonhuis is uitgevoerd in rode bakstenen, waarvan men zegt dat ze speciaal in papier verpakt werden aangevoerd...

verkeer
't Zand heeft jaren last gehad van het doorgaand verkeer. De trams en [paarden-]karren werden mogelijk in de jaren van onze voorouders ook als lastig ervaren, maar de massa's auto' s die in de jaren zestig 't Zand doorkruisten stonden daar niet in verhouding mee. Opgemerkt dient te worden dat de Willemsbrug in 1938 gereed kwam en de Diezebrug in 1941, maar drie jaar later door de Duitsers werd opgeblazen en na de oorlog weer werd hersteld.
In de jaren 1938-1944- zo lang duurde de aanleg- protesteerden de Bossche middenstand [binnenstadswinkeliers] tegen het feit dat het Noord-Zuidverkeer dat via de Vughterstraat en de Markt door de stad ging, werd omgelegd via de Koningsweg en Koninginnelaan, later traverse genoemd.

De Drakentunnel is aangelegd in de jaren 1959-1960. Het karwei bracht nogal veel overlast met zich mee voor verkeer, voetgangers en de huizen er omheen. Voor het graven van een diepe sleuf moest eerst grote aantallen vrachtwagens met zand worden weggehaald. Als gevolg van de grondverzakking liep onder meer de Kamer van Koophandel op de hoek Stationsweg/Koninginnelaan -nu een uitzendbureau- schade op. 

ESSENT  op het Willemsplein


Aan de zuidzijde is Essent een markant oriëntatiepunt.
foto © roel van den broek,13 september 2006.

situatie juli 2006

Gebouw Koningshuis, zoals het tweede PNEM-kantoor tegenwoordig heet. Rechts het nieuwe Essentcomplex, dat in 2007 officieel werd geopend. De aluminiumdaken steken al van verre af tegen de blauwe hemel. foto's © gerard monté, 6 juli 2005[boven], 11 juni 2006 [r-boven] en  18 augustus 2007 [rechts]..

Essent bouwt nieuw hoofdkantoor - 6 juli 2005.

Het glooiend dak is een opvallend detail van de nieuwbouw. Op de voorgrond het SM's.	foto's © gerard monté, 2 juli2006.

situatie januari 2006
De contouren van de nieuwbouw komen in januari 2006 vollediger in beeld. Ook de stalen dakspanten geven al de daklijnen aan. In deze volumes zijn het grootste utiliteitsproject van Zuid-Nederland vervat, vertelt projectleider Fons Jansen van Essent. Daarin worden de locaties van Essent in Vught, Waalwijk Waalre, Pettelaarpark, het Rivagebouw [Paleiskwartier] ondergebracht.
Het ontwerp van deze deels in zeven bouwlagen uitgevoerd kantoor, is van de vermaarde [A'dams Concertgebouw en 2e Kamergebouw] Pi de Bruijn.
De vleugels van de nieuwbouw zijn dmv een centrale ontvangsthal en loopbruggen verbonden. 'Het kasteel' van 1956 krijgt een representatieve functie met restaurant, vergaderzalen en een vergadercentrum in het carrée onder de tuin Parkeergarages zijn gepland achter het gebouw, onder het kantoor en onder het voorplein. De auto's kunnen met tweeën tegelijk mbv een lift naar hun plaats.  Ook Essent voert 1650 flexibele werkplekken in.De ingebruikneming staat voorzien eind 2006.

Situatie november 2005

De vordering van de nieuwbouw der kantoren rond 'het kasteel' van Essent aan het Willemsplein. Architect is Pi de Bruijn - foto © gerard monté, 6 november 2005.

Situatie juli 2005
De nieuwbouw verrijst en de cascobouw reikt al tot de derde verdieping.

Treinreizigers hebben nog het beste beeld van de vorderingen van de bouw van een nieuw hoofdkantoor van Essent dat op de plaats komt van het facilitair gebouw. Dat lag tussen 'het kasteel' en de burelen aan de Koningsweg. foto © gerard monté, 22 juli 2005.

situatie begin juli 2005

De kelders zijn gelegd de bouw zet zich voort boven het maaiveld.	foto's © gerard monté, 22 juli 2005.
De achterzijde nabij het spoorwegemplacement .

20 maart 2005

foto's © gerard monté, 20 maart 2005.

'Het kasteel' nog majestueuzer dan ooit tevoren. Hoewel... in de jaren vijftig/begin zestig stond het er ook nog tijd alleen. 
Eerst lag het bouwterrein nog vol puin vanwege de sloop van het facilitair gebouw. 
foto's © gerard monté, 20 maart 2005.

De sloop van de oude PNEM begon met onderstaand bericht:
PNEM-gebouwen in de verkoop  16 september 2003. 
Essent bekijkt de toekomst van de diverse gebouwen op het Willemsplein en aan de Koningsweg. Het gaat om het eerste hoofdkantoor , de burcht, ook wel naar de toenmalige directeur ‘Het Kasteel van Petit’ genoemd, de daaraan grenzende vleugel met loodsen en conciërgewoningen [bedrijvengebouw] én de vleugel langszij de Koningsweg die eerder aan, bijv. de Provincie werd verhuurd.
Ter beoordeling is een projectleider benoemd door voormalig directeur Kees Wiechers. ‘Door diens bemiddeling wordt de historie gerespecteerd,’ aldus hoofd communicatie van Essent Jan Veenstra. Essent zal zeker niet volledig van het Willemsplein vetrekken, maar alles is mogelijk.’
Komend najaar beslist de Raad van Bestuur van Essent over het inventarisatie rapport dat de projectgroep uitbrengt.
Het voormalige hoofdkantoor van de PNEM op de punt van Lombok [officieel mei 1956] is een ontwerp van de Eindhovense architect ir. C. H. de Bever en de nieuwbouw [1980] van de Bever junior.

Den Bosch wordt hoofdkantoor Essent Netwerk   2 maart 2004.
’s-Hertogenbosch wordt de hoofdzetel van Essent Divisie Netwerk. Dat betekent dat het hoofdkantoor [de staf] van de nieuwe Essentorganisatie, die nu nog uit 5 juridisch gescheiden directies bestaat, zich in Den Bosch in een nieuw te bouwen kantoor gaat vestigen. De basis van dat besluit is een door de gemeente en de Essentdirectie geaccordeerde nieuwbouw op het Willemsplein van Essent [voormalige PNEM]. Dat hoofdkantoor is gepland op de plek van het te slopen ‘bedrijvengebouw’, dat tussen het nieuwe kantoor [1980] aan de Koningsweg en ’het kasteel’ [1956] ligt. Directie en staf bestaan uit 200 man/vrouw.
Nu nog zit Essent, verspreid over Nederland. Maar ondanks de reorganisatie blijven de vestigingen o.a. Zwolle, Weert en Friesland - tbv die regio’s - bestaan.

Woordvoerder Nieuwe Divisie Essent Netwerk Loek de Lange weet nog niet wanneer de sloop van het bedrijvengebouw zal aanvangen omdat pas recent de procedures [o.a. artikel 19 en aanvraag bestemmingsplan] zijn gestart.
Essent maakte in september vorig jaar bekend in december al met de uitslag van een studie over de toekomst van de ‘oude’ PNEM-gebouwen aan het Willemsplein te komen. [Nieuwsbrief 16 september 2003].
Het bedrijvengebouw was als, deels garage en deels als magazijnen met daarboven dienstwoningen niet meer bruikbaar voor een modern kantoorpand, aldus De Lange, die aangeeft dat pas in de ontwikkeling van de nieuwbouw het besluit valt over het meest recente kantoorpand aan de Koningsweg dat al meermalen wisselende huurders had. De Gemeente Den Bosch en directie Essent olv de Brabander Herman Leveling [*1948] , kwamen net voor carnaval met elkaar tot overeenstemming.

Precies midden in op de foto staat het 'bedrijvengebouw' dat wordt gesloopt. Op deze foto wordt het enigszins gecamoufleerd door twee bomen.	Op deze foto valt vooral het voorste gebouw van Essent op. Dat is feitelijk al door verhuur min of meer afgestoten.Het dateert van 1980. foto' s © gerard monté, 12 oktober 2003 [l] en 19 oktober 2003 [r]

Lombok
Een aparte wijk is altijd Lombok geweest. Van dat aanhangsel is weinig meer over. Op Lombok kocht de PNEM grond omdat het hoofdkantoor van 1921, ingeklemd tussen de Van der Doessingel en Koningsweg te krap was geworden.'Het kasteel' is door ir K.de Bever ontworpen en de nieuwbouw is van diens zoon.

Het silhouet van 'het klooster van Petit', ook wel 'Chalet Petit' genoemd. De bijnaam verwijst naar de toenmalige directeur Petit en zinspeelde op diens hoog gegrepen ambities. Het is uiteraard ook een toespeling op 'Chalet Royal.. Petit had nogal eigenzinnig ideeën, hij was ook erg gelovig. Vandaar dat 'klooster' ook een toespeling is op het nabij gelegen klooster Mariënburg. foto' s © gerard monté, 5 januari 2000

Een nieuwere opname vanaf de spoorbrug over het Drongels [afwaterings-]kanaal. foto' s © gerard monté, 19 oktober 2003 [r]

Ontwerp van het hoofdkantoor is van de Eindhovense architect C.H. de Bever. De bouw ving reeds in 1955 aan maar door een slechte winter raakte de bouwprocedure vertraagd. Markant is dat het bedrijvengebouw [zie foto's hierboven] eerder in gebruik werd genomen dan het hoofdkantoor [kasteel], dat pas in mei 1956 officieel geopend werd. 
De zoon van C.H. De Bever junior werd de architect van de nieuwbouw op de Koningsweg. Dat bestemming van dat gebouw raakt later ter discussie. Pas als het nieuwe hoofdkantoor van Essent klaar is - dan zitten we in 2006-valt daarover bij de hoofddirectie een besluit.

vervolg Lombok
Lombok werd gebouwd in een opgehoogd polderlandschap. De architect van de - veelal - arbeiderswoningen was: Van Aalst. De aannemer Gerrit Vermeulen liet zich met een roeibootje naar de bouwkeet varen waardoor hij- in tijden van strafexpedities door het Nederlandse leger in Indonesië - de bijnaam kreeg van ' de maharadhja van Lombok' .

anekdote van Wouter Mommersteeg
Interessant is het verhaal van Wouter Mommersteeg wiens zoon Jan na de bevrijding de hoek aankocht op het Wilhelminaplein [Koningsweg/Van der Doessingel] en daar -na nieuwbouw van winkel en enkele flats in vier bouwlagen, op de begane grond het cafetaria de Rotonde begon en en zijn vrouw om de hoek [Van der Does de Willeboissingel] een winkeltje.
Later is het een restaurant geworden. De vloer werd uitgebroken om in de kelder plaats te kunnen maken voor moderne toiletten.
Als De Roode Tomaat of ook wel Der Blauwe Engel staat het tegenwoordig bekend.
Overigens was Wouter Mommersteeg de koetsier van notaris Rits uit de Nieuwstraat, maar, zo vertelt diens zoon Jan, had hij er nog allerlei taken bij: als geldloper, kassier en huismeester.

Nieuwe bestemming bankgebouw   9 maart 2004
In het voormalige bankgebouw [ABN/AMRO] op de Stationsweg, dat al jaren leeg staat en door Groenewoud werd verbouwd tot winkels/kantoren en daarboven appartementen, vestigt zich het Bureau Rechtshulp. Dat komt van de Koninginnelaan 32/hoek Peellandstraat. Rechtshulp wordt een moderne Inloopwinkel op de begane grond van de voormalige bank die dateert uit de jaren zestig. Die verbouwing heeft lang geduurd omdat de eerste bouwtekeningen [architect Cor Passchier] door de Schoonheidscommissie werden afgewezen. zie ook pagina ’t Zand.

De pui van de voormalige bank op de Stationsweg is met de recente verbouwing [voorjaar 2003] feitelijk onveranderd gebleven, maar door een ingreep in de stalen raamkozijnen lijkt het aanzicht iets verbeterd. -foto © gerard monté, 6 september 2003.

nieuw leven voor Bank   den bosch, juli 2003
Het heeft tot zomer 2003 moeten duren vooraleer de oude bank een nieuw leven was gegund. Diverse aannemers zijn het interieur aan het verbouwen tot bedrijfsruimten en op de etages enkele appartementen. Op de begane grond komt een uitzendbureau.
Momenteel [augustus 2003] worden de stalen ramen gesloopt.

Na ruim een jaar leegstand heeft de Vughtse projektontwikkelaar Groenewoud het bankgebouw voorlopig verhuurd aan een Bossche tapijtkoning, die voorjaar 2001 weer vertrok. foto © gerard monté , 9 januari 2000.

Het Brabants Dagblad berichtte op 13-7-2000 dat Groenewoud de voormalige bank heeft verhuurd aan Rudy van der Sande, de Bossche tapijtkoning. Of die bestemming een aanwinst betekent voor de Stationsweg is nog maar de vraag. Van der Sande huurt het pand telkens met verlenging.
Inmiddels heeft de tapijtkoning het pand verlaten en is er een verbouwing aan de gang ten behoeve van appartementen en op de begane grond een uitzendbureau..

Een ontwerp van de Bossche architect Passchier-Visser dat inmiddels weer is ingetrokken. 
Het linker pand- nummer 15 - is de voormalige dansschool van Crielaars die naar de hoek Stationsweg 2/Van der Does de Willeboissingel verhuisde.
Het ontwerp van het architectenbureau Passchier-Visser voor de voormalige bank ABN/AMRO op de Stationsweg 9-15 tekening projectleider S.Visser is inmiddels op last van de gemeente ingetrokken. De monumentencommissie besliste de gevel te behouden zoals die in de jaren zeventig is gerealiseerd.
Historie veel besproken bankgebouw
Het bankgebouw op de Stationsweg, een erfenis uit de periode van burgemeester Loef die de oorspronkelijke gevelrij [eind 1800 begin 1900] opofferde voor wat prestigebouw. Het pand kwam enige jaren geleden in eigendom van Groenewoud.

In de loop der jaren werd het gebouw steeds meer bekritiseerd om zijn ongelukkige ingreep in de jaren zestig. In de ruim een eeuw oude gevelrij neemt een een opvallende plaats in, zodanig mismaakt dat het gebouw de bijnaam 'lelijk eendje' van de Stationsweg kreeg. Het staat op de zijde waar toevallig alleen het hoekpand met de Havensingel naar ontwerp is van ir. Jules Dony. Dit bankgebouw, ooit een particuliere bank van Van Wensen en Mourik, kwam via de Twentsche Bank -in het Zuiden de Van Mierlo bank genoemd- naar de ABN/AMRO.
Van Wensen begon in 1946 op perceel 13 dat wel van Dony was. Het huidige perceel beslaat de nummers 9-15, waarvan de laatste de voormalige dansschool van Crielaars was.

Sedert voorjaar 2003 nam Megacon iov Groenewoud [Groengoed b.v.] de ingrijpende verbouwing ter hand. In het gebouw dat een riante parrkeerplaats aan de achterzijde [Havenstraat] heeft, komen drie luxe appartementen op de bovenliggende etages en op de begane grond, kantoorunits en een uitzendbureau.
Dit bankgebouw was ooit de particuliere bank van Van Wensen en Mourik. Via de Twentsche Bank -in het Zuiden de Van Mierlo bank genoemd- ging het in de jaren zeventig over naar de ABN/AMRO.

Brugplein [bouwfasen] : 
maart 2008
De gemeente heeft in een -zakelijke - overeenkomst met TPN-Investments enkele regels vastgelegd. Die betreffen de verkoop van het perceel op de punt Brugplein/straat-Havensingel, het recht van opstal tbv een ander perceel, en het voornemen dat de gemeente heeft te starten met een planologische procedure. 
Situatie november 2007

Drie maal de lens gericht op de nieuwwbouw van Tarra.  foto's © paul kriele, 19 maart 2008.

De zijde Havensingel.  foto's © paul kriele, 29 november 2007.	Boven: de noordelijke kop van dit opvallend gebouw van Bureau Tarra architecten, gezien vanaf de Diezebrug

Bouwontwikkeling hoek Brugplein Havensingel 'Fisaan' 

Op de nieuwbouwlocatie stond tot oktober 1944 café billard Fizaan. De officiële naam was café Havenbrug. 

Op de gevelsteen aan de zijde Brugstraat staat: Den Eersten Steen gelegd door Marie en Daniel Fizaan Den 23 april 1907. foto © gerard monté 22 oktober 2007.

oktober 2007

	Driemaal de nieuwe 'flat op de hoek Brugstraat/Havensingel. Links gezien vanaf de Brugstraat en midden vanaf het Brugplein noordzijde en op de linker foto gezien vanaf de Dommelkant. foto's © gerard monté 22 oktober 2007.

augustus 2007

Een merkwaardig staketsel. Het zijn de steigers rond de nieuwbouw op de hoek Brugplein/Havensingel. foto's © gerard monté, 3 augustus 2007.

Foutje in bewegwijzering naar Burg.. in plaats van Brugstraat
foto © gerard monté, 24 mei 2007.

begin mei 2007

	Constructie van groen staal in opbouw vanaf Havensingel gezien. Links: de kelder bij de Dommel Boven: ook wseer de stalen constructie vanaf de Havensingel gezien. De constructie is een hulpmiddel bij de opbouw van de appartementen die daar gepland zijn. foto's © gerard monté, 2 mei 2007.

Boven links: De stalen opbouw gezien vanaf het Emmaplein. Boven rechts: een foto genomen vanaf de Diezebrug en rechts weer vanaf de Dommel gezien. foto's © gerard monté, 2 mei 2007.

20 april 2007 

	Boven: Schaften op vrijdagmiddag 20 april 2007/14.30 uur bij de bouwlocatie Brugplein. Midden en rehcts de heimachine van Wedam die een damwand heeft geslagen om de bouw van een kelder onder het wegdek van de Havensingel en in het talud van de Dommel mogelijk te maken.   foto's © paul kriele, 20 april 2007.

16 april 2007

De kelders van de nieuwbouw op de locatie 'Fisaan' zijn klaar, compleet met dak dat straatniveau bereikt. Links [foto links en rechts] loopt de Dommel.   foto's © gerard monté 16 april 2007.

maart 2007

De bouwput met de reeds aangelegde kelders, die doorlopen naar de Dommel.  foto © gerard monté, 18 maart 2007.

De kelders zijn gefundeerd en het beton is gestort. Op de achtergrond de overzijde van de Dommel met de Oliemolensingel en Buitenhaven.	foto's © paul kriele, 14 maart 2007.

februari 2007

Zicht op de bouwkuil vanaf de Oliemolensingel. In het talud van de Dommel wordt een kelderverdieping aangelegd. Dat deel was omstreden, maar architect van Bureau Tarra kreeg toch gedaan dat zijn ontwerp in zijn geheel -anders niet - wordt gerealiseerd.   foto's © paul kriele, 28 februari 2007.

Kleinere kraan bij bouw 'Fisaan'  19 oktober 2006.
Bij de invulling van de hoek Brugplein/Havensingel wordt een [of meerdere] kleinere kraan ingezet. Dat besloot Bouwbedrijj Hazenberg na kritiek van omwonenden, de politiek [Groen Links] en milieuorganisaties. Ook de gemeenteraad boycotte de bouw en weigerde een kapvergunning voor zeven bomen af te geven. Die bomen [treurwilgen en esdoorns] die langs de kade van de Dommel staan, moesten wijken voor het plaatsen van een grote bouwkraan.

Transport grondfrees die afgevoerd worden.  foto © gerard monté, 15 november 2006.

Bomen moeten wijken voor nieuwbouw op punt Brugplein , 3 oktober 2006.
Actueel: Op 4 oktober 2006 besliste de Bossche gemeenteraad de onthutsende bomenkap niet te fiatteren. Daardoor moet Bouwbedrijf Hazenberg voor zijn bouwplan en het plaatsen van een bouwkraan naar alternatieven zoeken. Door het niet verlenen van een vergunning blijven drie esdoorns en vier treurwilgen gespaard.

Op de hoek van de Havensingel met Brugplein, nabij de draaibrug, staan aan weerszijden van de Dommel, treurwilgen. Drie ervan moeten worden gekapt en ook drie esdoorns gaan tegen de grond. Dat is nodig om het bouwplan van Tarra op de punt van het Brugplein, mogelijk te maken, maar ook voor bouwbedrijf Hazenberg om op het talud een bouwkraan te kunnen plaatsen.
Boven: Situatie gezien vanaf het eind van de Havensingel met zicht op de Diezebrug.
Rechts boven: ook de drie esdoorns rechts, die langszij de Havensingel staan, gaan tegen de grond.Onder: de enige boom die blijft staan- voorzover de plannen nu bekend zijn, is de treurwilg op de meest Noord-Westelijke punt van het Dommeltalud.
foto's © paul kriele, 3 oktober 2006.

Eindelijk nieuwbouw hoek Brugplein  11 mei 2006.
 De driehoek op het Brugplein die vanaf de oorlog een kaalslag is, wordt momenteel [week vanaf 10 mei 2006] gereed gemaakt voor bebouwing. Het bouwplan zoals Tarra Architectuur en Stedenbouw dat wenst, is goedgekeurd. Dat betekent dat ook de kelder en de onderdoorgang naar de Dommelkade wordt gerealiseerd. Dat was nog een teer detail. De architect is Jeroen van de Ven.

De voorbereidingen voor de bouw zijn afgerond. De kaalslag wacht nu op de eerste heipalen die de grond ingaan..  foto© gerard monté, 28 mei 2006.

Op het terrein van het voormalige hotel-café-restaurant Fisaan komt een 15 meter hoge flat te staan van vijf appartementen met markante overhellende gevels aan de zijde Brugplein. De uitvoering gebeurt door bouwbedrijf Hazenberg uit Vught iov TPN Vastgoed.


De kaalslag op het Brugplein die nu gereed gemaakt wordt voor de invulling met een markant bouwwerk. Middelste foto: de doorbraak richting Dommeltalud die het project heel bijzonder maakt. De ontwerper, Jeroen van de Ven van Tarra Architectuur en Stedenbouw, had geëiste dat voor hem zijn project niet zonder deze markante kelder te realiseren valt. - foto's © paul kriele, 11 mei 2006.

Historisch markant feit:  Uit het archief van de gemeente [jaaroverzichten] blijkt, dat H. Fizaan precies 100 jaar geleden [24 januari 1907] 196 centiare kocht op de hoek Havensingel/ Brugplein. Overigens is er al in 1896 sprake van een voorstel tot aankoop van dit perceel, dat toen; 229 vierkante meter groot was. 
Voor 't Zand werd in 1893 het stratenplan goedgekeurd. De eerste gebouwde woning op 't Zand werd iov de Bosschenaar Bogaerts in 1896 gerealiseerd op de hoek Stationsweg/Van der Does de Willeboissingel. 

Spoedig vergunning voor bouw Brugplein  6 januari 2006.
Spoedig valt de vergunning te verwachten voor invulling van de hoek Brugplein/Havensingel. Dat perceel verkeert sedert de bevrijding van oktober 1944 in een kaalslag. Hoewel Tarra Architectuur & Stedenbouw [Postelstraat] het ontwerp al anderhalf jaar geleden in restaurant Metropole presenteerde, is het pas onlangs ingediend. Tarra won met dit ontwerp van 87 inzendingen de architectuurprijsvraag die de BNA en de gemeente in 2001 uitschreven. Dat oorspronkelijke idee van Jeroen van de Ven van Tarra Architetcuur & Stedenbouw was nog origineler door de link met de Dommel. Het bestaat uit een blinde muur aan de zijde Brugplein en een glazen wand aan de singelzijde waarachter 5 appartementen en een kantoor schuil gaan. zie voor bouwplan Nieuwbouw Brugplein  [hieronder]

Prijswinnaar Brugplein alsnog erkend   21 april 2004
Winnaar architectenbureau Tarra Architectuur en Stedenbouw, die voor de kaalslaghoek op het Brugplein een ontwerp maakte, komt opnieuw in beeld. Destijds [12 november 2001] kreeg het ontwerp van architect Jeroen van de Ven, de hoogste erkenning. Zijn ontwerp haakt in op het puntige grondplan en kreeg daarom als naam 'Stap to Node [puntig]. De gemeenten maakt nu met een Zelfstandige Projectprocedure [ZPP) de bouw mogelijk van de flat [5 appartementen] op die hoek die vanaf het bombardement in 1944 plat ligt. Aan die ZPP-procedure zit een inspraakavond en een ter inzage legging vast.

Nieuwbouw Brugplein  [2]
Maandag 12 november 2001 werd de uitslag van een prijsvraag bekend gemaakt. Het draaide om de -mogelijke -invulling van de kaalslag op de hoek Brugplein/Havensingel.

Een ontwerp van het Bossche architectenbureau Tarra. Hiermee won architect Jeroen van de Ven de eerste prijs.  Toegevoegd is een impressie van de onderdoorgang naar de taluds van de Dommel. Maar dat deel is bij de recente beslissing [april 2004] komen te vervallen Het ontwerp werd recent [april 2004] dor de schoonheidscommissie geaccepteerd  en gaat gerealiseerd worden.  Het jonge bureau Tarra Architectuur, gevestigd aan de Kruisstraat in Den Bosch, hoopt dat het ontwerp ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd. tekening © Tarra Den Bosch.

Het ontwerp TA 774 van Tarra Architectuur en Stedenbouw uit Den Bosch is de winnaar geworden van de wedstrijd voor de invulling hoek Brugstraat/Havensingel. Uit de 87 deelnemende architecten koos maandagmiddag 12 november 2001 de jury het ontwerp van Jeroen van de Ven voor de nieuwbouw op de markante kaalslag nabij de Diezebrug. De nieuwbouw moet een boegbeeld worden van ’t Zand, aldus de toelichting.
De uitslag van de wedstrijd, uitgeschreven door de gemeente, was door de Bond van Nederlandse Architecten in de Hogeschool aan de Onderwijsboulevard georganiseerd.
Op de hoek stond vóór de oorlog Hotel Fisaan dat tijdens de bevrijding in oktober 1944 door een bombardement werd vernield. Sedert die tijd bleef de hoek een kaalslag.
De gemeente zegt nog niet echt toe of het winnende ontwerp wordt uitgevoerd. Dat is afhankelijk van een projectontwikkelaar...

Invulling kaalslag Brugplein [1]  9 juni 2001]
 Door een prijsvraag krijgt de kop van de Havensingel/Brugstraat een eigentijdse invulling. De gemeente schrijft in het kader van haar architectuurbeleid een prijsvraag uit in samenwerking met de BNA en het Bosch Architectuur Initiatief. De opdracht is de kaalslag op het Brugplein zuidzijde in te vullen met een publieksfunctie [begane grond] en daarboven enkele appartementen met werkunits.
Het ontwerp van de winnaar wordt ook uitgevoerd. De bekendmaking van de wedstrijd voor architecten volgt dit najaar.

De locatie Brugplein zuidzijde, een kaalslag daterend van october 1944, krijgt door middel van een prijsvraag, een architectonische invulling	foto' s © gerard monté, 9 juni 2001.

Er zijn 87 ontwerpen ingezonden door bureaus verspreid over geheel Nederland. De jury zal op 12 november 2001 de uitslag bekend maken. De jury bestaat uit: Van Heeswijk Architecten [Amsterdam], Architectenburo Van Zuuk [Almere],Herman Kerkdijk uit Eindhoven.

Drugsopvang Oranje Nassaulaan    8 februari 2001.
De panden Oranje Nassaulaan 6-10 zijn bestemd om als opvang voor drugsverslaafden te gaan dienen. Door de buurt is steeds actie gevoerd tegen die bestemming. 

Spandoeken bij de buren Oranje Nassaulaan 2-4tegen de bestememing van drugsopvang. foto © gerard monté, 8 februari 2001.	Docent, fotograaf en kunstenaar Peter Linnartz was zaterdagnacht 3 februari 2000 snel ter plaatse en nam als eerste een foto van de brand in het pand Oranje Nassaulaan 10. foto © peter linnartz, 3 februari 2000.

In het voorbije weekeind [3 februari 2001] werd brand gesticht in de panden aan de Oranje Nassaulaan 6-10. Vooral het hoekpand met de Luybenstraat [nummer 10] moest het ontgelden.
Door de brand is een vertraging ontstaan van enkele weken voordat de drugsopvang van de Vliertstraat naar de Nassaulaan kan verhuizen. De gemeente heeft inmiddels aangifte gedaan van brandstichting.

VERKADE [onder 'reünie' de historie]
[voor actuele berichtgeving na 2008 zie bij individuele berichten over Verkadefabriek]

Reünie in Verkadefabriek   24 april 2006.
Op zaterdag 24 april 2006 was er -op initiatief van enkele oud-medewerkers een reünie in het tot cultuurcentrum omgedoopte Verkadefabriek aan de Boschdijkstraat. Er kwamen ruim 200 oud-mede2ekr[st]ers op dit evenement af. Want het was voor velen een evenement, alleen al om het terugzien van collega's, als om opnieuw de sfeer van de fabriek, waar ze jaren gewerkt hebben, te kunnen ervaren en verwerken.

Hierboven vlnr de inschrijving van de circa 230 gasten. Rechtsboven: De groepsfoto met alle aanwezigen oud-medewerk[st]ers. Rechts: De drie organisatoren vlnr: Ernst-Jan Loenen, Wil Keijzer en Joop Casteleijn.
Vele verhalen en anekdoten gingen over de tafels. Links plakdoeken kwamen te voorschijn om de herinneringen te kunnen toelichten. foto's 24 april 2006.

Wil Keijzer [56], Ernt-Jan Loenen [39] en Joop Castelijn [57] hadden deze reünie georganiseerd. Er was ook een rondleiding door de oude en de 'nieuwe' fabriek, ofwel de kantoren en de film- en toneelzalen aan verbonden.

historie
[voor actuele berichtgeving na 2008 zie  bij individuele berichten over Verkadefabriek]
de historie van Verkade: Aan de Boschdijkstraat stond de Bossche wafelfabriek van Verhagen en Van Oorschot . Deze 'Eerste Bossche Stoom- Koek- Biscuits- Banket- Beschuit- en Suikerwerkenfabriek De Nijverheid C.L.Verhagen -Van Oorschot' bakte Parijse wafels, frou-frou en moccastangen.
De fabriek werd in 1929 overgenomen door Ericus Gerhardus Verkade die al vanaf 1886 in Zaandam brood en beschuit bakte.
Aanleiding van de overname was het 50-jarige bestaan van 'De Nijverheid' -opgericht in 1879-en de ouderdom van inrichting en productiemiddelen. Blijkbaar bestond er ook een gebrek aan financiële middelen. Via de Bossche margarinefabrikant werd met de heren Verkade kontakt gelegd Verkade zag wel iets in de overname vanwege de reputatie van de Bossche wafels ! De gesprekken leidde in 1929 tot de oprichting van de 'N.V. tot voortzetting der zaken v/h C.L.Verhagen - Van Oorschot.

Opvallend, kleurrijk en duidelijk is het lichtobject dat de actualiteit van de Verkadefabriek aangeeft. foto's © gerard monté, 30 september 2004.

Vele Bossche meisjes gingen van de huishoudschool naar Verkade. 'De meisjes van Verkade' en de 'koekjes van Verkade', waren een begrip. Maar meestal werden de meisjes al op de levensschool [Mater Amabilis] benaderd vanuit het -toenmalige- jongerenwerk. Daarin was juffrouw Kerstel actief. Zij kwam het bedrijf in 1946 binnen dankzij Cis Ebben die vanwege huwelijk moest stoppen.
Dames die in het jongerenwerk actief waren kregen bij directeur 'mijnheer Verhagen' de voorkeur want dat betekende dat zij goed met deze meisjes uit de volksbuurten konden omgaan. Het waren vooral gezinnen in de Graafsewijk waar huisbezoek werd afgelegd, aldus Kerstel.
Kerstel was niet alleen cheffin ook een soort maatschappelijk werkster die tevens met de werving belast was.Zij 'viel' rechtstreeks onder de directeur Verhagen met wie ze elke morgen de ronde deed over de meisjesafdelingen en de keuken. 
Zij benadrukt dat in die na-oorlogse jaren maar enkele fabrieken bestonden, zoals De Gruyter,de ENCI [C&A] en de capsulefabriek van Lewin op het kanaal. Kerstel werd de cheffin van 150 meisjes. Over 'de mannen' waren weer mannelijke chefs aangesteld. Maar die waren meer met het zwaardere werk en niet met inpakken, smeren van reeds gebakken koekjes met crêmes [mocca of frambozengelei ] en sorteren, belast.
Voor info over het programma van de Verkadefabriek klik op Verkade

Een groepsfoto uit de jaren 50 genomen voor het kleedhok van Verkade dat toen nog aan de Veemarktkade stond. Met cheffin [in wit] 'juffrouw Kerstel' in het midden.  De meisjes droegen blauwe schorten en een 'netje', ofwel een wit gebreid mutsje. Foto © Collectie Fotobureau Het Zuiden tegenwoordig bevindend in het Stadsarchief

  
Modernisering jaren 80
In 1984 werden op het terrein aan de Boschdijkstraat/Veemarktkade twee nieuwe bedrijfshallen gebouwd.
In 1988 is nog een nieuwe productielijn voor de wafels in gebruik genomen. Het werd de grootste volautomatische wafellijn van Europa, zo meldt het Brabants Dagblad op 27 juli 1988. Daarmee werden nog niet alle oude productielijnen afgestoten. Hoewel hoofdzakelijk met de hand bediend bleef een van die drie in functie, omdat anders Verkade niet aan de vraag kon voldoen.
In 1990 wordt de fabriek overgenomen door United Bisquits. De productie werd verplaatst naar Zaandam. Daar was ruimte vrij en inmiddels waren de meeste afdelingen geautomatiseerd . Concentratie van de productie, maakt tal van functies overbodig en zal tot een beter bedrijfsresultaat zal leiden, zo heette het in de communiqués uit de jaren 1992/1993. Het definitieve besluit tot overplaatsing viel eind september 1993 [Ondernemingskamer rechtbank Amsterdam].

voorouders
In het adresboekje van 1897 komen twee Verhagens en ene Van Oorschot voor die qua branche iets met de latere brood-en bisquitbakkerij te maken gehad kunnen hebben.
C.L.M. Verhagen op de Schapenmarkt B 329 als koekfabrikant . Dat adres klopt volgens juffrouw Kerstel.Het echtpaar Verhagen woonde op de Schapenmarkt Onbekend is of daar ook de eerste fabriek heeft gestaan.
En nog een P.F. Verhagen in de Karrenstraat B381a als broodbakker.
Ook H. van Oorschot op de Kuipertjeswal was naast winkelier een koopman in gist.

Verkadefabriek- met veel complimenten- geopend    28 september 2004.
Tegen zessen dinsdagmiddag 28 september 2004 heeft wethouder Roderick van de Mortel officieel ‘..de transformatie van de Verkadefabriek compleet genoemd en de fabriek als cultureel centrum van de stad voor geopend verklaard’.
Daaraan voorafgaand had drs. Martin Berendsen, directeur Kunst van het Ministerie van OC&W, die de staatssecretaris Medy van der Laan verving, gesproken.

Martin Berendsen, directeur Kunst van het Ministerie van OC&W. foto © gerard monté, 26 september 2004.	VVD- Wethouder voor o.a. Cultuur Roderick van de Mortel die de gelegenheid te baat nam Den Bosch te promoten en via Berendsen [een kanjer] bij het Rijk aandrong om de subsidies voor de kanjers [St.Jan en vestingwerken] niet te laten schieten.

Berendsen, die wel wat gewend is en bovendien voormalig bestuurslid is van het Productiehuis Brabant, vindt dat de Verkadefabriek, vergeleken bij andere Nederlandse steden en zelfs bij Engeland, zijn weerga niet kent. Den Bosch weerspiegelt zich aan andere steden op gebied van cultureel erfgoed en op gebied van de kunst, aldus Berendsen die ook nog zei, dat ‘.. hier het beste van twee werelden wordt gecombineerd’.   

De zaal met genodigden voor de officiële opening.	Burgemeester Rombpouts onderhoudt zich met directeur Kunst van het Ministerie van  OC&W Martin Berendsen.
De Openingsact  met Willem Schouten [r] en Daniël Duivenbode [l] van het Productiehuis Brabant en rechts lintendoorknippen.	foto © gerard monté, 26 september 2004.

Openingsact Foto's hierboven: De openingsact met Willem Schouten en de kleine Daniël Duivenbode, die de show stal .

In de openingsact uitte Daniël telkens tussendoor -in zijn officiële tekst- zijn liefde voor een meisje uit de klas. Dat was voor hem veel belangrijker dan al die gasten. Maar uiteindelijk liet hij zich door Willem stimuleren het lint door te knippen Dat laatste deed ie met verve al moest ie af en toe springen om erbij te kunnen komen. 

Toespraak Roderick van de  Mortel
Van de Mortel noemde deze opening een fantastisch moment : voor de provincie, de regio, onze stad, de hele omgeving en alle bezoekers. Zijn toespraak was niet van enig eigen belang gespeend. Van Mortel, die eerst de wethouders Ruud Rotier en Elly de Jonge, in wiens tijd het initiatief tot de verbouwing als kunstencentrum was genomen, prees, keek ook al vast vooruit naar zijn opvolgers die –zo zinspeelde de wethouder- in de toekomst de nieuwe Bibliotheek, de gerenoveerde Muzerije en het Museum voor Hedendaagse Kunst zullen gaan openen. 

De wethouder van Cultuur hoopt dat de Verkadefabriek een vliegwielfunctie gaat vervullen voor dit gebied dat toch ernstig aan een opknapbeurt toe was. Hij prees directeur Jan van de Putten en alle medewerkenden en dankte ook de bewoners uit de buurt. Realisatie van de Verkadefabriek, waar inspirerend werd samengewerkt, gaf de wethouder als voorbeeld voor een cultureel ondernemerschap dat ie ook graag terug wil zien bij anderen die actief zijn op kunstgebied, aldus de wethouder, die trots was op alle mensen die aan de totstandkoming hebben meegewerkt.
 

Mieke Nijkamp heeft de laatste 12 jaar de programmering van Filmtheater Jeroen verzorgd. Enerzijds was ze erg treurig dat het voor haar zo was afgelopen. Anderzijds toonde ze zich ook blij met de nieuwe 'volwaardige' accommodaties.	Na afloop werd directeur Jan van de Putten door Boschtion geïnterviewd. foto © gerard monté, 28 september 2004.

Martin Berendsen: Andere koekjes bakken
Martin Berendsen vroeg zich in zijn toespraak af: waar komt het allemaal vandaan ?
Terugkijkend op het verleden:Verkade wilde andere koekjes maken
in Den Bosch zijn ze nu beter af met kunst in dit gebouw dan met andere rare koekjes.
Deze plek biedt meerwaarde. Het is een plaats waar je totaaltheater naar je hand kunt zetten en zelf -als podiumkunstenaar - de baas bent., aldus Berendsen .
Filmhuis
Mieke Nijkamp heeft de laatste twaalf jaar de programmering van het filmhuis gedaan. Het was voor haar wel een teleurstelling dat ze niet meeging naar de Boschdijkstraat.. , maar ze is ondanks dat blij dat het zo is gelopen.
Mieke vindt dat er in de stad iets volwaardigs voor in de plaats is gekomen!
Kanjerprojecten in gevaar
Van de Mortel maakte gebruik om over de hoofden van het nagenoeg voltallige Bossche College, de gedeputeerde van de provincie, en zijn collega in Tilburg bij het Rijk nog eens te pleiten voor voortzetting van de subsidiëring van de kanjerprojecten [vestingwerken en St.Jan]. In die geest , noemde de wethouder Berendsen ook een kanjer, tenminste als hij de rijkssubsidies voor de Bossche en nog tal van projecten in het land, weet veilig te stellen…   

Afscheid Picos 26 september 2006
Op zondag 26 september 2004 gaf theatergroep Picos een afscheidsvoorstelling in de nabijheid van de Verkadefabriek. De acts speelden zich af rond het voormalige transformatorhuisje van Verkade. De bezoekers die van de voorstelling van de Bank van Lening en nog wat plaatsen onderweg kwamen opweeg, naar de nieuwe Verkadefabriek,j passeerden het transformatorhuisje Dat gebeurde bij de afscheidsvoorstelling 'De Verhuizing van Picos..

Publiek onderweg naar het afscheid van Picos bij het transformatorhuisje aan de Boschdijkstraat, waar een  deel van de afscheidsvoorstelling plaats vindt.	Nabij het transformatorhuisje bij het nieuwe Kunstcentrum, hield Theatergroep Picos zondag 26 september 2004 een afscheidsvoorstelling 'de Verhuizing'.
Boven: Een van de twee Picoszalen...met publiek. Rechts kofiehoek voor de medewerkers. foto's © gerard monté, 26 september 2004.

 
Verkadefabriek: Impressies september 2004

Directeur Jan van de Putten	......en diens communicatiemedewerker Marc van Doornewaard.
De toegang naar restaurant en café.	en na de entree de kassa's en de garderobe.  foto's © gerard monté, 28 september 2004.

Jan van de Putten verscheen bij de opening wel in pakjes met krijtjesmotief maar droeg zo waar - nog - geen stropdas, aldus constateerde Martin Berendsen, directeur Kunst van OC&W in zijn openingsspeech. Berendsen had er stiekem op gehoopt dat Jan niet al te officieel zou verschijnen. Zo waar gebeurde!

De koekdoos van Verkade dient nu om er enquêteformulieren in op te slaan.	Restaurant/café.
De toiletgroep met hal behangen met foto's gebakken op tegeltjes.	Rechts de kleine theaterzaal. foto's © gerard monté, 28 september 2004.

De lichtinstallatie van de grote zaal. foto's © gerard monté, 28 september 2004.	De tribunes in de grote zaal.
Boven: Filmzaal 2 met embleem van Verkade en rechts boven: filmzaal 3 met koekjesmotief. Rechts: Techniektafel van de zaal in het Productiehuis Brabant .

Situatie juli 2004.

De hoofdingang gesitueerd aan de Boschdijkstraat waar in deze voormalige hal de Verkadekoekjes werden geproduceerd. Die gaat dienst doen als café. Rechts boven:  Voorzijde met fietsenstalling. Rechts de achterzijde van het complex met parkeerplaats, gezien vanaf de Veemarktweg. Dit 'glazen' gebouw wordt het theaterdeel met filmzalen.   foto's © gerard monté, 23 juli 2004.

Verkadelogo inzicht 26 februari 2004.
De nieuwbouw van het kunstencentrum aan de Boschdijkstraat is nagenoeg klaar. Deze zomer volgt de opening. Inmiddels besloten burgemeester en wethouders [9 maart 2004]  de Verkadevilla in de Boschdijkstraat  aan de Stichting Verkadefabriek te verhuren. Daardoor kan onderdak worden geboden aan de bij het Kunstencentrum betrokken stichtingen, zoals Bosse Nova die nu nog elders zijn ondergebracht.

In de kleurrijke patronen van de gevel van het nieuwe kunstencentrum aan de Boschdijkstraat zijn in rood de letters VERKADE herkenbaar en in geel daaronder FABRIEK. Aan de zijkant is die kleurstelling precies andersom. FABRIEK staat echter wel op zijn kop . foto © gerard monté, 26 februari 2004

De belettering is bedacht door van Yolanda ter Huntelaar en Roosje Klap.

Kunstencentrum: Opknappen kantoorvilla  november 2003.
De gemeente heeft de voormalige kantoorvilla van de Verkadefabrieken op de hoek Boschdijkstraat aangekocht. De Bouwgroep BDW die ook het kunstencentrum realiseert, zal de villa renoveren ten behoeve van gebruik door een aan het kunstencentrum gelieerde instelling. Met deze transactie en verhuur koppelt de gemeente de toekomst van de villa aan het kunstencentrum.

Links de situatie voorafgaand aan de bouw in 2002.  foto' s © gerard monté, 2002 [l] en 25 juli 2003 [r].	Rechts, meer recent, de voormalige 'villa'/kantoorgebouw met de grote theaterzaal [l].

BDW Bouwgroep v.o.f. kreeg voor 224.000 euro de verbouwing van de villa gegund. Het is dezelfde aannemer die de bouw van het kunstencentrum realiseert.

Hoogste punt Kunstencentrum 27 oktober 2003.
Wethouder voor Cultuur Roderick van de Mortel legde samen met Jan van de Putten van Theater Bis maandag 27 oktober 2003 even na twee uur op het dak van het Kunstencentrum aan de Boschdijkstraat een plaquette. De bouwkraan had hen naar het hoogste punt vervoerd. Daar werd die plaquette met ‘Ter herinnering aan het bereiken van het hoogste punt 27 oktober 2003’ voor het nageslacht onder het mastiek weggemoffeld. Daarna vierden de bouwers, betrokken medewerkers uit het Bossche theater - en de filmwereld en enkele ambtenaren van Culturele Zaken in een zaal van de Willem II het zgn. pannebier. Projectleider van Arcadis Cees Buschman hield er een korte toespraak. 
In september 2003, zo verwacht Jan van de Putten in een toelichting, moet het kunstencentrum klaar zijn.
Het project van architect Hubert Jan Henket gebeurt iov Arcadis Bouw en Vastgoed en wordt uitgevoerd door BDW Bouwgroep ’s-Hertogenbosch . Het bevat film- en theaterzalen, oefenruimten en een theatercafé.  

Nieuwbouw Kunstencentrum  situatie juli 2003.

	Links boven: Inkijk in de grote theaterzaal. Daarachter liggen de kleinere speel-en oefenzalen [m] en de bioscoop [r]. foto's © paul kriele, 7 mei 2003 [l] en gerard monté 25 juli 2003 [boven].

Kunstencentrum krijgt contouren   situatie op 7 mei 2003.
Aan de Boschdijkstraat/hoek Veemarktweg zijn bouwvakkers druk doende met de nieuwbouw voor het kunstencentrum. De eerste werkzaamheden startten afgelopen voorjaar [februari 2003]. Officieel werd dat op 17 februari 2003 met een vuuroffer door het gezelschap van Wim Doedel gevierd.
De oude productiehal van de Verkade koekjesfabriek blijft in tact. Die is bestemd als grand café, ingang en kleien theaterzaal. 

Het nieuwe kunstencentrum gaat benut worden door Theater Bis, Filmhuis Jeroen, Theatergezelschap De Wetten van Kepler, Productiehuis Brabant en de amateur-theaterschool Pios. 

Inkijk op het bouwterrein gezien vanaf het pompstation Veemarktweg. De hal is het toekomstige Theatercafé.  Daarachter [foto links]- met shedardaken- de oefenruimten voor Picos, Productiehuis Brabant en Wetten van Kepler.	Deze prent sluit aan bij de linkerfoto en toont een deel van de kantoorvilla op de hoek Boschdijk/Veemarktweg met daarachter de oude productiehal. foto's ©  paul kriele, 7 mei 2003.

Naast de publieksruimten komen er ook repetitie- en kantoren en een grandcafé [voormalige productiehal ] centraal gelegen in het complex. Achter die voormalige productiehal zijn de [toneel-] repetitiezalen voor De Wetten van Kepler, Picos en Productiehuis Brabant gesitueerd.

Links naast de kantoorvilla [linkerfoto hierboven] is de grote theaterzaal gepland
De opening van dit kunstencentrum, dat circa 13 miljoen gaat kosten, wordt najaar 2004 verwacht.

Nieuw bouwplan Verkadefabriek 12 september 2001]
Het bouwplan van architect Hubert-Jan Henket voor het nieuwe kunstencentrum in de voormalige Verkadefabriek schuift iets op naar de Veemarktweg. De meest recente fabriekshal aan de Boschdijkstraat wordt gesloopt omdat ze noch een architectonische noch economische waarde heeft. 
Eind maart 2002 volgt het definitieve plan voor dit centrum dat gebruikt gaat worden door Productiehuis Brabant, Theater Bis, Filmhuis Jeroen, Picos en de Wetten van Kepler. De kosten bedragen circa 15 miljoen euro.

Bronnen: Dat gaat naar Den Bosch toe, Heinen/Waanders 1998, lezing voor de Boschboom door Peter-Jan van der Heijden 7-10-1996, wijkenserie voor Omroep Brabant 1991, rubriek 'Straat en naam' in Brabants Dagblad 1985/86 door Henny van der Heijden-Molhuysen, Nieuwsbrief Bastion Oranje 1-1 en 23-5-1999 en Als de dag van gisteren Waanders/Heinen.

© paul kriele, 21 mei 2000/mei2001/juli 2003. Herplaatst op nieuwe site september  2009.





Terug naar boven