Toelichting weth. Huib v.Olden bij vondsten op Sint Jansbolwerk

Printerversie

Gepubliceerd op: 06-09-2011 | Gewijzigd op: 07-09-2011
Voor toelichting van de wethouder en archeologen  zie onderaan artikel
Bericht van dinsdagmorgen 6 september 2011: fundering poortwachtershuisje gevonden
De vorige week is op het Bolwerk Sint-Jan de fundering van mogelijk een poortwachtershuisje aangetroffen.
Bij het archeologisch onderzoek, langszij de St.Janssingel thv de St.Jansstraat, wordt onder meer naar resten van de vroegere vestingwerken gegraven. De Sint Janspoort is niet meer aanwezig: deze lag midden in de huidige Dommel en is bij de 19de eeuwse kanalisatie van de Dommel weggegraven.
Het Bolwerk langszij de St.Janssingel was een aarden uitleg met brug over de Dommel naar Vlijmen. De St.Jansstraat was een aan-en afvoer van en naar de stad.
Bestudeerd wordt om de resten van het nieuw aangetroffen poortwachtershuis, dat dateert van 1597, in het toekomstige informatiecentrum op te nemen.

Op de foto's hier boven zijn de muren van het poortwachtershuisje [midden achterin] te zien. -Boven links: Zicht op de funderingen van de poortdoorgang op het St.Jansbolwerk, met daarop ook het straatje [voorgrond] en de poortronding. -Boven rechts: Hier zijn uiterst links en rechts de natuurstenen hoekblokken te zien, die als afweer dienden tegen de karrenwielen die langskwamen. -Links: Het bolwerk wordt -aan de andere zijflank[ noordzijde] -afgedamd om onderzoek te kunnen doen. Onderaan de oudste stenen van de 13 eeuwse stadsmuur [bolwerk]. foto's © paul kriele, 6 september 2011.

Eerder werd daar al in de stadsmuur de 14e eeuwse Koepoort aangetroffen.
Omdat een poort een kwetsbaar punt was in de verdediging van de stad werd in 1528 het Bolwerk Sint-Jan aangelegd: een driehoekig verdedigingswerk met aan de kopse kant een nieuwe stadspoort: de Sint Janspoort.  Waarschijnlijk was het in het begin een open bolwerk met bestrating en is het later van aarden wallen voorzien.  In het kader van het restauratieproject Vestingwerken worden de flankmuren deels gereconstrueerd en wordt de middeleeuwse stadsmuur gerestaureerd.

Latere doorgangen
In 1597 werden de oude Koepoort en de Sint Janspoort buiten gebruik gesteld en werd een nieuwe Sint Janspoort aangelegd ten zuiden van de oude poort. Hiervoor werden doorgangen gemaakt in de oude stadsmuur en in de schuine flank van het bolwerk. Beide doorgangen waren met elkaar verbonden door een stenen muur zodat een soort gang ontstond die schuin lag ten opzichte van de poort. Hiermee voorkwam met dat vijandelijke troepen kogels door de poort naar binnen konden schieten.

Poortwachter
Naast de doorgang werden vorige week geheel onverwacht de funderingen van een klein gebouwtje aangetroffen, dat  vanaf 1597 dienst deed om de poortwachter in te huisvesten. De poort is diverse malen verbouwd, onder andere in 1640 en 1818. Bij deze vernieuwingen werden onder andere de poort zelf en de zijmuren van de verbindingsgang vernieuwd. Ook kwam het straatniveau wat hoger te liggen. Het is niet bekend hoe lang het gebouwtje naast de poort heeft gefunctioneerd. In ieder geval was het in de 19de eeuw niet meer aanwezig.

Hoekblok
Tijdens het archeologisch onderzoek zijn naast de 13de eeuwse stadsmuur en het gebouwtje ook de funderingen van verschillende fasen van de poort tevoorschijn gekomen. Bijzonder is een natuurstenen hoekblok dat ervoor moest zorgen dat de doorgang door de stadsmuur niet teveel beschadigde door de vele karren die de smalle poort passeerden. Ook de buitenkant van het bolwerk was ter hoogte van de waterlijn bekleed met grote natuurstenen blokken. In de poortdoorgang zijn resten van bestratingen en een goot teruggevonden die moesten zorgen dat de doorgang goed droog en begaanbaar bleef.

Europese subsidie
In het kader van de Europese subsidieregeling Operationeel Zuid-Nederland is € 1 miljoen toegekend aan de realisatie van Bolwerk Sint Jan.

Toelichting op vondsten poortwachtershuisje en poortgangen op St. Jansbolwerk
Vanmiddag 6 september 2011 heeft wethouder Huib van Olden van onder meer monumenten een toelichting gegeven op de de vondsten op het St.Jansbolwerk, waarover hierboven is bericht.

Van Olden vond het nodig en interessant de pers uit te nodigen bij deze vondsten omdat hier een prima combinatie samengaat. De oude functie van een poortwachtershuisje is dat men er informatie kon krijgen als men de stad binnenkwam, handel dreef en mogelijk tol moest betalen. Zo gaat dat straks ook als het nieuwe informatiecentrum is gerealiseerd en men daar kan betalen voor een stadswandeling of een boottocht en men waar voor koffie of wat ook moet betalen.
uitleg stadsarcheologen
Ronald vanGenabeek legt vervolgens wat gedetailleerder uit wat  een poortwachter deed. Dat was een persoon die woonde in een huisje dat tegen de [buitenkant in dit geval ] van de stadsmuur was gebouwd. Hij houdt toezicht op wat er de stad binnenkwam.  Hij was ook een waker en beheerde de poort en de klok die bovenin de poort hing.

De archeologen Eddy Nijhof en Ronald van Genabeek gaven daaropvolgend een meer technische toelichting bij deze vondsten.
De eerste poort is in de 14e eeuw gebouwd deels op de de 13e eeuwse stadsmuur. In de 15e eeuw is er, ter betere verdediging, een bolwerk aangelegd met op de punt een St. Janspoort die de eerste Coepoort verving.
Die poort verdween..

In de 16e eeuw is er aan de zuidflank [zijkant van het bolwerk] een- weer genaamd -St. Janspoort gekomen die tussen 1597 en 1870  heeft gefunctioneerd. De poort werd nog in de jaren 1640 en 1818 verbouwd,

Op deze foto stond het poortwachtershuisje rechts op het de zandgedeelte. Het was tegen de stadsmuur aan gebouwd. De toegang naar de stad bevond zich waar links op de foto een zandgedeelte zichtbaar is.	Wethouder Huib van Olden gaf een toelichting.

Het poortwachtershuisje bevond zich -rechts- op de voorgrond van de foto's.
Het poortwachtershuisje was -buiten- tegen de stadsmuur aangebouwd. De poort bestond uit een stenen boog aan de stadszijde.Gebouwd op de stadsmuur.
Een meter of vijf verder, richting de Dommel, die veel smaller was, bevonbd zich nog een stenen boog. Daartussen, was de overdekte doorgang, die nog geen twee meter breed was.  Dus het was voor de boerenkarren en rijtuigen  een geharrewar om de stad binnen te komen of  uit te gaan.   
Vanaf de buitenste doorgang liep een weggetje schuin naar beneden, naar de houten brug over de Dommel.

authentieke 13e eeuwse stadsmuur
Onder de zandvlakte van het bolwerk dat in de 15e eeuw werd aangelegd en waarop ook het poortwachtershuisje stond, bevindt zich nog  de tweede - eind 13e eeuwse - stadsmuur. Op de foto loopt die parallel aan het rood/witte lint.
Die muur zat altijd nog verscholen onder het zand van het St.,Jansbolwerk.
Het is erg bijzonder omdat het hier de tweede plaats betreft, waar een 13e eeuwse stadsmuur zichtbaar is gebleven.
Tegen deze muur is dus later nooit meer een - 17e eeuwse of negentiende eeuwse -muur bijgekomen.

Op Bastionder is ook zo'n oude muur zichtbaar geworden rond het ondergrondse rondeel.
Doordat in 1647 Bastion Oranje werd aangelegd is daarachter de tweede eind 13e eeuwse stadsmuur schuil  gegaan. Door de bouw van het Bastionder kwam die authentieke muur weer te voorschijn. 

Het merendeel van de bakstenen die men op de foto's ziet, dienden als steun van de aarden wal van het aangelegde bolwerk. Alleen de stenen links onder vormen een deel van de oude- 13e eeuwse -stadsmuur.

Archeocrypte
Archeoloog Eddy Nijhof vertelt dat straks het poortwachtershuisje- indien mogelijk -zichtbaar blijft in het nieuwe informatiecentrum, dat hij archeocrypte noemt. Ook de 13e eeuwse stadsmuur zal in het zicht blijven.

Terug naar boven