Putgang

Gepubliceerd op: 28-11-2008 | Gewijzigd op: 18-07-2010

De Putgang is een zijsteegje van Korte Putstraat tussen de 'In den Zevenden Hemel' en 't Pantoffeltje.
-Pagina's elders over antiquariaat Brabant:
einde antiquariaat Brabant
75 jaar Antiquariaat Brabant
-Ook diverse artikelen over Project Putstraat/Verwersstraat Groenewoud:
1e problemen mbt project Putstraat/Verwersstraat
Gemeente reageert op problemen Putstraat/Verwersstraat

Berichten:
Aanpak woninkjes Putgang voorjaar 2009 27 november 2008
Pennock in Lange Putstraat maart 2008.
Eindelijk renovatie huisjes Putgang 14 mei 2007.
Huisjes gestut/ den bosch, 31 mei 2006
Herstel oude smidse Teulings 21 maart 2006
Nieuwe toekomst?
Politieke vragen over Putgang 30 maart 2003
Sloop Putgang
Bouwplan 2002
Cameren
Politieke vragen
Verkoop Putgang
Nieuwbouw Putgang
-----------------
Aanpak woninkjes Putgang voorjaar 2009 27 november 2008
Bij de presentatie van het boekje Schoon Schamel Schilderachtig dat gaat over de renovatie/restauratie van de 5 woningen 3 t/m13 aan de oostzijde van die straat, meldde wethouder Bert Pauli dat de Putgang spoedig aan bod komt. Pauli verwacht dat voorjaar 2009 met de aanpak kan worden begonnen van de drie wongien waarover de bewoners het nog steeds oneens waren.

Links een kerstsfeerplaatje van 'In den Zevende hemel'. © peter van gogh, december 2006.
Rechts: de Lange Putstraat. foto © paul kriele, 19 juni 2006.

Pennock in Lange Putstraat maart 2008.
Sedert november 2007 is aan de Lange Putstraat 6 Pennock gevestigd. Op nummer 8, een knus pandjes zoals er wel meer in de straat zijn, heeft Margot Pennock vitrines ingericht met o.a. sieraden van metaalkunstenaar Willem Pastoor. Daarnaast verkoopt zij ook tassen van Wolfgang Olbrish en Bernd Göbel, modeontwerpers uit Berlijn en hoeden van Marianne Schouten met haar tophat design en van Luis Acosta.

Het pandje op Lange Putstraat 6 - middenin- Pennock met sieraden hoeden en tassen.

foto © paul kriele, 31 maart 2008.

Eindelijk renovatie huisjes Putgang zuidzijde 14 mei 2007.
De geheel verpauperde woninkjes aan de Putgang worden eindelijk opgeknapt. Momenteel lopen de bouw-c.q. sloop-en monumentenvergunningen voor deze ook wel cama's genoemde huisjes, waarvan de oorsprong van een ervan teruggaat naar de 16e eeuw. De vier hebben allen 19e eeuwse gevels, maar erachter schuilen - zoals zo vaak in de binnenstad - middel eeuwse interieurs.

Markant in dit warrige verhaal dat al bijna 20 jaar duurt, is dat in 1998 de BAM nog adviseerde tot sloop en historiserende nieuwbouw ! De buurtbewoners, de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch en de Stichting Brabantse Monumentenzorg maakten [1990] daartegen bezwaar. Maar lange tijd bleef het stil. Toen de gemeenteraad een besluit tot sloop nam [2002], volgde vanuit Monumentenkringen opnieuw protest . Kort erna vroegen PvdA en VVD om een onderzoek aan. Uiteindelijk [september 2003] ging de gemeenteraad overstag. Er werd een aparte stichting Putgang ingesteld om deze pandjes alsnog te restaureren.
Bij een eerdere inventarisatie werden van deze pandjes ook nog eens de kelders over het hoofd gezien. Vorig jaar kreeg de overzijde al een fris aanzien toen, als laatste in de rij gevels, de voormalige werkplaats van zilversmid Henri en later 'Ceesje' Teulings iov juwelier Grottendick volledig werd herbouwd.

Renovatie oude Smidse Teulings 21 maart 2006.
Aannemer van den Bouwhuijsen is druk bezig met de renovatie en het opnieuw optrekken van de oude werkplaats van smederij Teulings in de Putgang 5. De juwelier Teulings was gevestigd op Kerkstraat 57. Het perceel strekte zich uit tot in de Putgang. Op nummer 5 aldaar wordt de werkplaats van kerkelijke sieraden opnieuw herbouwd. Tot 1982 leidde kleinzoon ‘Ceesje’ van Henri Teulings nog de juwelierswinkel die zich ook op horloges had toegelegd.
Lange tijd –na aannemer Nuis - heeft de oude Henri, roepnaam Harry, in de Korte Putstraat, op de locatie van het huidige restaurant ‘In de Zevende Hemel’ zijn smederij gehad. Later kwam daar smederij Goldsteen in. Na diens verhuizing naar Vught is dat hoekpand een restaurant geworden.
Juwelier Grottendieck die in 1983 op Kerkstraat 57 de juwelierszaak overnam, hoopt dat over een maand de verbouwing in de tuin rond is, zodat op die plek dan opnieuw een werkplaats ingericht kan worden.
Wat betreft de zuidzijde van de Putgang, de historische pandjes die na lang aarzelen door de gemeente werden gekocht en in een stichting ondergebracht, daarmee blijkt nog weinig te gebeuren.


	Boven: Inkijk in de Putgang [steeg vande Korte Putstraat]. Ter hoogte van de steigers gebeurt de renovatie van de voormalige werkplaats van kerkelijk sieraden en liturgische kostbaarheden van Teulings die een zaak had op Kerkstraat 57, tegenwoordig juwelier Grottendieck. Links: In dit perceeltje op nummer 5 is een houten draaitrap aangebracht. foto © paul kriele, 28 maart en 31 mei 2006.

Huisjes Putgang gestut 31 mei 2006
De pandjes Putgang 4-10/12 wachten nog steeds [mei 2006] op een renovatiebeurt. Die kleine woninkjes liggen aan de even zijde. Van een ervan wordt vermoed dat het een camere zou kunnen zijn. In het Peter de Gekstraatje werd enige jaren terug de enige Bossche camere autheniek gerestaureerd. Hoewel de gevels dateren van de negentiende eeuw, gaat –zoals vaker in middel eeuws Den Bosch- de oorsprong van deze huisjes in de Putgang terug tot in de 16e eeuw.


De oude huisjes even zijde in de Putgang zijn recentelijk met balken gestut. Dat lijkt op actie rond een restauratie van deze eenkamerwoninkjes. Die bevatten bouwresten van drie en zelfs vier eeuwen geleden.	foto's © paul kriele, 31 mei 2006.

Na 12 jaar: Nieuwe toekomst voor Putgang 6 september 2003.
De pandjes even zijde Putgang lijken behouden te blijven. Een meerderheid van de raad staat achter het tot monument verklaren van de vijf pandjes [nummers 4,6 en 10/12] waarvan delen teruggaan tot de vijftiende eeuw. Onlangs werden de kelders nog herontdekt.
Als de raad instemt en de gemeente over gaat tot aankoop is, ten eerste herstel van deze cameren mogelijk en ten tweede komt er een eind aan een dertien jaar lange geschiedenis van dralen en tegenstrijdige stellingnamen.
Eerst had eigenaar de particuliere Gestelse belegger Van den Heuvel [Beheer] zijn neus er al van vol en kocht diens compagnon Cor Verkoelen maart dit jaar de percelen over. Met de recente ommekeer van het gemeentelijk standpunt is er voor Verkoelen ook een eind gekomen aan een traject van historiserende nieuwbouw op deze plek.Tenminste als hij zijn prijs krijgt.
Op die nieuwbouw was de buurt vanaf het allereerste moment [1990] fel tegen, evenals de Stichting Brabantse Monumentenzorg en de Kring Vrienden van ‘s-Hertogenbosch. Overigens had de BAM de stedelijke Monumentencommissie aanvankelijk voor de optie ’nieuwbouw’ geadviseerd!

Sloop Putgang?

Dit sfeerplaatje verbergt nog de perikelen van wat er zich achter die gevelrij in de Putgang evenzijde afspeelt..
-foto © gerard monté, 28 april 2003.
--------------------------------
De Putgang is een steegje gelegen tussen de percelen korte Putstraat 11 en 13. Op nummer 13 is restaurant ‘ In de zevende Hemel’ en op nummer 11 café ’t Pantoffeltje gevestigd. Bij de actualiteit over ' behoud' gaat het om de even zijde 4 t/m 12.
De ontwikkelingen rondom dit het steegje zijn nogal wispelturig: eerste wilde projectontwikkelaar Van den Heuvel de gevelrij slopen, daarop voglden bezwaren van omwonenden en vervolgens kwam er krtiek vanuit kringen uit de Monumentenzorg.Ook het eigendom verwisselde van Van den Heuvel naar Cor Verkoelen [februari 2003].
En het stadsbestuur..? Dat toonde zich evenemin consekwent: eerst sloop voor nieuwbouw [1998] , toen terugtrekking van dat besluit, daarop volgde vanuit de gemeente het verzoek om een nieuwbouwplan [juni 2002]. Het bleef door advies van de BAM bij sloop en historiserende nieuwbouw. Wederom rees er protest vanuit onder meer de Monumentenkringen [maart 2003] en nu dan -na vragen van PvdA en VVD 30 maart 2003-een studie naar de haalbaarheid van restauratie. Intussen is er ruim drie jaar verstreken voor al eer er wat gebeurde.
Het is interessant om eens een lijstje van mislukte/getraineerde bouwplannen op te stellen. Daarin passen: Hinthamereinde 17/19 en 35, Verwersstraat v/h Bakker Maas, Hinthamerpromenade v/h Lippits.

Sloop van kelders Putgang 30 april 2003.
Opnieuw dreigen enkele unieke Bossche kelders verloren te gaan. Het renovatieplan voor de Putgang betreft vier pandjes aan de even zijde. Van een ervan wordt vermoed dat het een camere zou kunnen zijn. In het Peter de Gekstraatje werd vorig jaar de enige Bossche camere autheniek gerestaureerd.
Hoewel de gevels dateren van de negentiende eeuw, gaat –zoals vaker in middel eeuws Den Bosch- de oorsprong van de huisjes terug tot de 16e eeuw.
Binnenkort komt het College van B&W met de uitslag van een heropgepakt onderzoek naar restauratie ipv historiserende nieuwbouw.
Over de kelders in de Putgang werd tot nu toe niet gerept. De BAM [ir.Ad van Drunen] deed twee jaar geleden een onderzoek naar Bossche kelders met name rond de Markt. Politieke vragen -[ Nieuwsbrief Bastion Oranje, april 2003]
Door vragen van PvdA en VVD [brief 30 maart 2003] is het college van B&W zich opnieuw gaan beraden over de toekomst van de pandjes in de Putgang evenzijde. Eenmaal was beslist voor historiserende nieuwbouw. Een advies dat ondersteund werd door ir P. Meester van de BAM.
Door oppositie, ook vanuit Monumentenkringen [Stichting ' s-Hertogenbossche Monumentenzorg], gaat het college overstag [23 april 2003] en laat opnieuw een studie naar renovatie/restauratie doen.

De onbewoonbaar verklaarde woningen met uitzondering van het middelste - verhuurde- pandje dat nog in bewoonde staat verkeert.
foto''s © paul kriele, 24 mei 2002 [l] en gerard monté, 15 juli 2002 [r].
--------------------------
Cameren in de Putgang
Puur historisch en zeker uniek zijn de woninkjes op de nummers 4 t/m 12, aan de zuidzijde gelegen. Uniek omdat in de stad het merendeel van de cameren gesloopt werd. Alleen in het Pieter de Gekstraatje staat nog een huisje overeind. Volgens een bouwkundig onderzoek waren de huisjes in de 16e eeuw cameren, ofwel eenkamerwoningen. De gevels zijn van recentere datum en dateren van de 19e eeuw.
Een paar jaar geleden rezen er bouwplannen die uitgingen van sloop van deze cameren. Aanvankelijk 16 juni 1998!] stemde de gemeente in met de bouwplannen. Door actie van enkele bewoners vertegenwoordigd door een advocaat, keerde het tij. Monumentenzorg raakte na onderzoek overtuigd van de bouwkundige waarde van de pandjes hoewel ze er erg bouwvallig bijstonden.


Een wel erg idyllisch straatje: Inkijk in de Putgang vanuit de Korte Putstraat en rechts ook een doorkijk, maar dan van achteren uit genomen.	De wand zuidzijde met de luikkelder [midden]. foto' s © gerard monté, 28 april 2003.

Overigens is dit onroerend goed, dat tot voor kort in beheer was bij Van den Heuvel, een projectontwikkelaar uit St. Michielsgestel, inmiddels verkocht aan compagnon Cor Verkoelen. Die pakte de draad weer op. De 70-jarige Van den Heuvel had er -na jaren touwtrekken- zijn buik van vol.

Bouwplan 2002 juni 2002.
ln juni 2002 keurde ir. P. Meester van de BAM het bouwplan goed. Dat betekende instemming met sloop van de vier pandjes. Meester vond toen dat er dringend een oplossing nodig was, omdat er instortingsgevaar dreigde. Onder die omstandigheden ging hij akkoord met een historiserende nieuwbouw. De nieuw op te richten gevels zouden - qua uiterlijk - aan niets onderdoen voor het bestaande aanzien. Daarachter kwam een indeling van twee ipv vier woninkjes.
In 1998, zo schreef de Nieuwsbrief [6 juni 2002], riep een eerste bouwplan, dat ingrijpend afweek van de bestaande parcellering, veel protest op. Daarop eiste de gemeente een nieuw bouwplan, maar omwonenden eisten restauratie!
Inzicht in historische kelders
Op 25 april 2003 maakte onze fotograaf een reportage van de oudste delen van de Putgang evenzijde. Daartoe dook hij de kelders in en kwam tot merkwaardige en soms veelzeggende ontdekkingen die wellicht vragen oproepen en hopelijk ook tot conclusies kunnen leiden. Mogelijk spelen ze nog een factor bij het behoud van deze unieke cameren ?

De kelder van Putgang 8

Hierboven: Kelderingang in pand nr. 8, die is dichtgemaakt met stenen en planken [midden foto] .
Linksonder de drempel.
Rechts onder: foto door toegangsgat gemaakt in de spleet langs de stenen. Daaronder de rode stenen deels in een boog gezet.
Onder de betonnen dekvloer-liggende- gele stenen als ophogingslaag op de rode stenen die in een boog zijn gezet.
foto's © gerard monté, 25 april 2003.

De [beer-] kelder van Putgang 10

Boven rechts: Kelderingang [50 x 50] in de Putgang behorend bij nummer 10, waar een houten luik en deels vergane metalen afsluitingen zijn verwijderd.
Boven links:een smalle - 50 cm brede - gang van 2,5 meter lang. Hoogte circa 60 cm. Naar achteren toe verbreedt de gang zich in een ruimte van twee breed en drie meter lang.
Onder: Het achterste deel van de kelder waarin een muur is gezet. Wellicht dat de kelder doorliep. Uit het plafond steekt een soort glijgoot. Rechtsbovenin [verlicht gat] is vermoedelijk een doorgang naar de vloer erboven.
De vloer is opgehoogd met zand en klein puin. In deze droge kelder is het cement van de voegen deels vergaan. Op de muurstenen zit een droge kalkachtige aanslag. De kelder is in redelijke staat.
foto's © gerard monté, 25 april 2003.
-------------------------------
Onduidelijk is hoe de bewoners toegang tot de kelder hadden, tenzij achter de muur zich de toegang bevindt..
De kelders van deze pandjes zijn eigenlijk op deze manier nauwelijks betreden, laat staan dat er ooit foto's zijn gemaakt. De kelders liggen er wat havenloos en verloren bij.
Al met al staan hier dan ook unieke opnamen die hopelijk hun uniciteit kunnen behouden wanneer de beslissing over deze monumentjes positief uitvalt en de kelders in het restauratieproces meegaan. Dat is wellicht een droomwens.
Na raadpleging van deskundigen kan worden gesteld dat het bij de foto's vlak hierboven mogelijk gaat om een beerkelder. Dat is een variant op een beerput vlakbij het huis. Een toegang , die we suggereerden, was dan ook niet nodig. Het leegscheppen gebeurde wellicht via een luik in de steeg.

Politieke vragen over Putgang 30 maart 2003.
PvdA en VVD vragen [per brief van 30 maart 2003] aan het College van B&W om erkenning als monument van de pandjes even zijde Putgang en voor het tegenhouden van de voorgenomen sloop van die historische pandjes.
In hun pleidooi gaan beide fracties terug in de tijd:
De fracties stellen, dat het College eerder [16-6-1998] in een besluit spraken van een passend en financieel onderbouwd plan ter restauratie/reconstructie van Putgang 6-8 en aansluitend de reconstructie, dan wel vernieuwing van de nummers 4,10 en 12.
Grondslag van dit - aan de eigenaar gericht - besluit was een erkenning van ‘ …de aanzienlijke stedenbouwkundige/historische waarde van dit in Den Bosch zeldzame ensemble’. Of dit verzoek weldegelijk is gebeurd blijft onduidelijk….
Hoewel daarop aangedrongen -door onder meer PvdA en VVD -werd die drang niet gehonoreerd, zeggen beide facties in de aangehaalde brief. Hen is inmiddels ook gebleken dat naast de Stichting Bossche Monumentenzorg ook de Monumentencommissie de pandjes op de gemeentelijke monumentenlijst wil laten plaatsen.

Verkoop Putgang 4 maart 2003.
Merkwaardig genoeg heeft projectontwikkelaar Van den Heuvel Beheer de Putgang 4 t/m12 verkocht. De Gestelenaar vond het allemaal te lang gaan duren en deed het zaakje- mede gezien zijn leeftijd [70-plus] -van de hand. Van de Heuvels compagnon- Cor Verkoelen- gaat samen met Hoogewegen, een voormalig Bossche gynaecoloog, het project volgens de ingezette historiserende opzet afronden. De vier woninkjes in de zijsteeg van de Korte Putstraat worden gesloopt en herbouwd tot twee huizen. ‘Aan de buitenzijde blijft het oorspronkelijk beeld behouden,’ aldus ir. J. G. Meester, van de dienst BAM, in deze Nieuwsbrief van 6 juni 2002. ‘ De pandjes staan op instorten er moet dringend iets gebeuren.’
Verkoelen die zegt al tien jaar met dit ontwerp bezig te zijn, wil de zaak ‘netjes aanpakken’, maar probeert wel de pers van zich af te houden omdat ‘....er toch steeds verkeerde dingen in de krant komen…’ .
‘ Ik ga eerst met de bewoners in overleg om tot een akkoord te komen’, aldus Verkoelen. Maar die bewoners willen dat die16e eeuwse kamerwoningen niet verloren gaan….

Putgangperspectief 12 januari 2003.

Voor de oude pandjes Putgang 4 t/m 12 is een sloop –en bouwvergunning verleend. De Nieuwsbrief berichte al op 6 juni 2002 over de historiserende nieuwbouw in dat kleine steegje halverwege de Korte Putstraat. De vier ambachtelijk ogende pandjes worden gesloopt en maken plaats voor twee bakstenen huisjes. Realisatie gebeurt door de Gestelse projectontwikkelaar Van den Heuvel. De afdeling Bouw, Archeologie, Monumenten en Cultuur [kortweg BAM] staat achter dat plan.
Al bijna vier jaar duurde de procedure mede ook door de bezwaren van omwonenden tegen de sloop die onvermijdelijk bleek. De onbewoonbaar verklaarde pandjes leiden in hun bestaan terug naar de 16e eeuw, hoewel de gevels dateren uit de 19e eeuw.

Nieuwbouw Putgang 6 juni 2002.
De vier ambachtelijk ogende pandjes in de Putgang [zijsteeg Korte Putstraat] worden gesloopt. Het bouwplan van Gestelse projectontwikkelaar Van den Heuvel wordt door de gemeente en wellicht vanmiddag ook door de monumentencommissie geaccepteerd.
Volgens hoofd BAM Hans Meester, die blij is met het nieuwste plan, was er dringend een oplossing nodig want de vier huisjes staan op instorten. Het historiserende bouwplan dat bestaat uit de terugkeer van- aan de buitenzijde- vier, maar in werkelijkheid twee bakstenen pandjes, is voor de BAM acceptabel.
Amper vier jaar geleden riep het eerste plan, dat veel afweek van de bestaande bouw, veel protest op, waarop de gemeente een nieuw plan eiste. Omwonenden eisten toen nog restauratie!
De onbewoonbaar verklaarde pandjes, waarvan bouwdelen te herleiden zijn naar de 16e eeuw, en de gevels dateren uit de 19e eeuw, zijn gekraakt.
Het is, gezien de zakelijke achtergrond van eigenaar Van den Heuvel, waarschijnlijk dat de twee nieuwe huisjes in de verkoop komen.

Terug naar boven