Zwanenbroederslezing: Jeroen Bosch als mysticus

Printerversie

Gepubliceerd op: 27-11-2012 | Gewijzigd op: 27-11-2012
In de reeks lezingen, die de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap, in de volksmond de Zwanenbroeders, zich in 2008 voor nam in de aanloop naar het Jeroen Boschjaar in 2016 te houden, volgde op maandagavond 26 november 2012 een lezing onder het thema/de vraag: 'Was Jheronimus Bosch een mysticus?'
De lezing in het Zwanenbroedershuis werd verzorgd door dominee Peter van Helden, die zich na zijn beroep als predikant in Den Bosch [2004]  vier jaar geleden had voorgenomen zich in Jeroen Bosch te gaan verdiepen. 'Dat  voelde ik mij als theoloog en predikant min of meer verplicht, teneinde iets van diens boodschap te leren,' zo sprak Peter van Helden in zijn welkom. Daarin excuseerde hij mgr. Bluyssen. De monseigneur, die een groot volger is van de in de 14e eeuw levende mysticus Jan van Ruusbroec, [of Ruysbroeck] die op zijn beurt een voorbeeld was voor Jeroen Bosch, acht zich fysiek niet meer in staat deze bijeenkomst bij te wonen.
 

Onder de gastheren bevonden zich enkele leden van de Zwanenbroeders, onder wie de regerend proost mr.  Peter van Meeuwen [l.] en diens voorganger in die functie Karel Noordzij [r.], die hier in gesprek zijn met Dorty Reelick.	De grote zaal van de Zwanenbroeders, waar in oktober  jaarlijks het 'zwanendiner' wordt gehouden. foto's © paul kriele, 26 november 2012.

Van Helden vraagt zich bijvoorbeeld af  welke lijnen lopen er vanuit kerk en bijbel naar Jeroen Bosch? Spreker belicht daarmee de spirituele achtergrond van Bosch. Maar vooraf brengt de dominee als leidraad van zijn lezing 8 stellingen in, die vervolgens beantwoord gaan worden en daarme de ontknoping vormen van de vraag: 'Was Jheronimus Bosch een mysticus?'

Na afloop ontving Peter van Helden [l.] van de regerend  proost van de Broederschap Peter van Meeuwen het  dikke boek over de Zwanenebroeders. Aan die uitgave van Van Dijk, is jaren voorbereiding aan vooraf gegaan. Het bevat alle 2043 leden [vanaf de oprichting] van de Broederschap. Jeroen Bosch was een van hen en de rekeningen over diens lidmaatschap en diens bericht van overlijden bevinden zich in de archieven van de Broederschap. foto © paul kriele, 26 november 2012.

De lezing waarin spreker Jan van Ruusbroeck als voorbeeld neemt, werd afgewisseld met gezangen in het oud-Nederlands uit de late middel eeuwen en de begintijd van de renaissance, de tijd waarin Jeroen Bosch leefde, door Marsja Mudde.

*Marsja Mudde is zangeres en muziekdocente, gespecialiseerd in de oude muziek.

De acht stellingen waarmee Peter van Helden zijn lezing begon :
-de verlatijnsing van zijn naam Jeroen in Jheronimus
-bewonderaar van de kerkvaders die de bijbel vertaalde in het latijn
-diens onmiskenbare geheimnisvolle symbooltaal
-zijn deugdenleer [bijv. de boeteprediking]
-door het geheim van zijn leven in de eigen lezing en interpretatie van de bijbel
-de intensiteit van de verbeelding van 'het heilige' [Christus en bijv. de H. Antonius]
-diens eerbied voor God [ het heilige der heilige]
-door het gebruik van de bijbel

Het gaat in deze opzet te ver om de hele uitleg te volgen, maar de conclusie aan de hand van deze stellingen van Van Helden was dat Jeroen Bosch geen mysticus was. Hoewel juist uit alles blijkt dat het antwoord ook 'ja' had kunnen zijn. Maar Bosch zocht niet de stille vereniging met God, hij leidde geen ascetisch leven en in zijn verhalen/uitbeeldingen ontbreekt het bijbelverhaal van Martha en Maria [de liefdesessie uit het Hooglied], aldus een erg aansprekelijk dominee, die de zaal anderhalf uur muisstil wist te houden en een dik, zojuist verschenen, boek over de Broederschap mee naar huis mocht nemen.

Dankwoord van de regerend proost Peter van Meeuwen met een boek en een bloem. vlnr.: ds. Peter van Helden, Marsja Mudde en gastheer Peter van Meeuwen. foto © paul kriele, 26 november 2012.

In zijn lezing was Van Helden naast dominee ook een theoloog, die in zijn lezing zich [behalve erg rustig en duidelijk] ook het thema belicht van de opstelling van de toenmalige r.k.kerk, waarop Jeroen Bosch zulk een kritiek leverde en toch niet door de Inquisitie werd veroordeeld. Mogelijk komt dat mede door Bosch' geheimtaal.
Maar ook Jan van Ruusbroeck was een criticus op de kerk en stelde dat hij het wel zonder de kerk en dus zonder de sacramenten kon leven. Ruusbroeck trok zich terug als kluizenaar op het landgoed Zoniënwoud bij Brussel. 
  

Terug naar boven