Het Bossche Joodse leven -jaren 20-30- door Max Cahen

Gepubliceerd op: 27-10-2014 | Gewijzigd op: 15-11-2014
In een nieuw boek ‘In Vrede en Vriendschap’ van Max Cahen doet deze Joodse fabrikant verslag van het Joodse leven in de stad over de voor-oorlogse periode[het interbellum]*. De uitgaven gaat compleet met adressen en een plattegrond met woonsituaties van Joodse families en winkels waar Joden hun nering hadden. Dat gebeurt dmv een denkbeeldige wandeling door de binnenstad.
Cahen haalt vele anekdoten aan en geeft letterlijk van bijna elke Joodse Bosschenaar een saillante beschrijving.
Eerder - in de jaren 70 schreef de Joodse fabrikant in papierwaren [Regiflex] en kleinzoon van een marskramer Jonas, en zoon van de drogist en tabakshandelaar Ferdinand Cahen zijn memoires** uit, hoewel hij toen niet de bedoeling had ze te publiceren, volgde dat alsnog in 2010 onder de titel: 'Ik heb dit alles opgeschreven'. Feitelijk waren zijn aantekeningen voor zichzelf bedoeld.

Max Cahen, *Den Bosch 26 september 1906 † 19 september 1985],
Max Cahen, kleinzoon van de marskramer Jonas Cahen, groeide op in het zakenmilieu van zijn [groot-] vader] In de oorlog werd Max gedwongen lid van deJoodse Raad en vervolgens inkoper van het Philips Commando, wat hem allerlei vrijheden gaf,. Maar die twijfelachtige positie leidde uiteindelijk toch naar een gevangenschap in Kamp Vught/ Herzogenbusch.
Max werd in1943 gedeporteerd, maar oveleefde verschillende concentratiekampen. In juni 1945 keerde Max terug naar Nederland, waar zijn vrouw Henriëtte Elion [ondergedoken geweest bij o.a. zusters in Breda/Tilburg] intussen was bevallen van een dochter Truus.

Uit de keuze van de straten en wijken blijkt dat Cahen zich rekende ‘de betere stand’. Volkswijken komen er niet in ter sprake. Dus De Pijp nauwelijks.
Wel veel Joodse activiteit en zakelijk en religieus leven. Ook het aspect anti-semitisme komt nauwelijks ter sprake, mogelijk omdat Cahen er geen last van had.
Maar uit een anekdote blijkt dat zijn neef Johnny** al in 1933 naar Palestina was gevlucht uit angst voor de dingen die komen gingen. Cahen:’Johnny had gelijk. Ik zal het je tonen aan de hand van het gedicht’ ‘Een Perzisch edelman’ van Jan van Eijk dat als titel heeft ‘De tuinman en de dood’.

**Johnny Cahen was de zoon van Isidoor, de compagnon en broer van Ferdinand Cahen, die op zijn beurt de vader was van Max Cahen. Zij begonnen rond 1850 in de Verwersstraat een tabaks-annex sigarenhandel en zetten dat later om in een drogisterij. Van de Verwersstraat verhuisde de zich alom groeiende onderneming naar de Grobbedonckstraat, nabij het Emmaplein. De beide zakenlui betrokken zelf twee indentieke woonhuizen aan de Havesingel.
Dat was de basis van waaruit Max Cahen zijn papierfabriek Regiflex opzette. Niet meer op de locatie Grobbendonckstraat, die in de oorlog werd verwoest, maar in een nieuwe fabriekshal, die in de beginjaren 50 mede dankzij burgemeester Loeff, op de Wolfsdonken werden opgezet.


	Truus Wertheim-Cahen, Aart Vos [boven] en prof. Arnoud Jan Bijsterveld [l.], die de co-auteurs zijn van 'In Vrede en Vriendschap'. Zij gaven in deToonzaal een lezing als inleiding op de boekpresentatie op maandagmiddag 27 oktober 2014 [Bossche en Vughtse bevrijdingsdag]. foto's © paul kriele, 27 oktober 2014.

Maandagmiddag 27 oktober 2014, op de Bossche Bevrijdingsdag, een bijzondere dag, aldus kabinetchef Jan de Wit in zijn welkom, werd dit lijvige en rijk geïllustreerde boek aan de Vughtse burgemeester Roderick van de Mortel gepresenteerd. Dat gebeurde vanwege diens betrokkenheid [via zijn vader en grootvader als scoutingmannen] met de familie Cahen. Ook loco burgemeester Jan Hoskam van ’s-Hertogenbosch, waar zich de Joodse geschiedenis van het interbellum afspeelde, ontving een eerste exemplaar.
Op hun beurt boden beide gemeentelijke bestuurders een boek aan aan Joëll en broer David Cahen en aan de hoofdredacteur Truus Wertheim-Cahen, de drie kinderen van wijlen Max Cahen.


Het trio C tot de 3e, ofwel C³ foto's © paul kriele, 27oktober 2014.	Uiterst links Truus Wertheim-Cahen en rechts haar broers Joëll en David Cahen, de kinderen van wijlen Max Cahen 2e van links kleinzoon David Wertheim.

Dat ceremoniëel deel vond plaats nadat professor Arnoud Jan Bijsterveld een lezing had gegeven over het Joodse aspect in de Bossche samenleving. Bijsterveld vindt Cahens werk, om de joden van de jaren 20-30, met al hun [on-]hebbelijkheden en hun kinne sinne te schilderen, een visionaire prestatie.

Bijsterveld benadrukte aan het slot het belang om deze geschiedenis aandacht te blijven geven in de vorm van film, boek, of via studie. ‘Dat is een onontkoombare opdracht opdat we nooit vergeten,‘ aldus Bijsterveld. ‘Ik bemerk, toen ik voorstelde een sessie over de holocaust te geven, dat mijn studenten verbaasd waren dat ik er aan twijfelde dat te doen. Jongeren willen zich verbinden met hen die er waren..’. sprak de professor.


-Boven: De momenten waarop de Vughtse burgemeester Roderick van de Mortel en rechts loco-burgemeester Jan Hoskam een eerste exemplaar van 'In Vrede en Vriendschap' aanbieden aan de kinderen Cahen. -Rechts: vlnr Joëll, David en Truus Wertheim-Cahen. Rechts loco-burgemeester Jan Hoskam en links naast Hoskam de uitgever Marc Verbeek van 'Aldus Projekten'.

Ook co-auteur en oud archiefmedewerker van het Stadsarchief Aart Vos belichtte het Bossche joodse leven met tal van historische feiten en –meer in breder perspectief –vele angstige ontwikkelingen. Aart Vos belichtte met name het opkomend antisemitisme van de jaren 20-30. De auteur schroomde niet de toenmalige rol van burgemeester Frans van Lanschot en de gezagsgetrouwe en volgzame oud- stadsredacteur Niek de Rooy, aan de hand van enkele anekdoten, te noemen.
Tussen de toespraken door speelde trio [viool, klarinet, accodeon] C³ enkele typisch Joodse [klezz-]muziek, waaronder een ‘Mazzletoff’en het lied ’Breng mijn schoonouders naar huis’

Uitgave: ‘Aldus Projekten’ bij gelegenheid van 70 jaar bevrijding van ’s-Hertogenbosch.
* Bronnen: ‘Joden van ’s-Hertogenbosch in mijn jeugd 1920-1940’.
** ‘Memoires van Max Cahen 1939-1945’ te boek gesteld in: ‘Ik heb
dit alles opgeschreven’/2010.

Verhaal van Max Cahen: De site Bossche Encyclopedie heeft intussen een klein deel van Max Cahens notities, in dit geval van het interview in het boek ‘Stadsgezichten’, gepubliceerd.
Zie Bossche encyclopedie onder ‘Publicaties’ [rechter kolom] en dan onder Paul Kriele naar ‘Stadsgezichten’ .

Terug naar boven