Herman Moerkerk

Printerversie

Gepubliceerd op: 04-04-2008 | Gewijzigd op: 06-05-2017

Herman Moerkerk liet in 1928 Den Bosch in de steek om zich volledig op zijn werk als tekenaar/redacteur bij de Katholieke Illustratie van de Spaarnestad in Haarlem te kunnen weiden. Dat vertrek was geen teken van gebrek aan erkenning noch een breuk in de liefdesrelatie met zijn geboortestad!

Inhoud
Expo Museum Slager van onbekend werk van Moerkerk 5 maart 2008  met Impressie opening 4 april 2008
Expo in Prentenmuseum over Moerkerk   -13 mei 2004
Uitvoerige Levensloop
Boekpresentatie
Boeken over Moerkerk
Boekrecensie 
Moerkerk over Den Bosch 
visie collegas 
   vertrek Haarlem
    verkiezingsstrijd
vrienden relaties
adressen
==================  

Herman Moerkerk is vooral bekend van zijn karakteristieke  cartoons. Veeal portretten en Bossche stadsgezichten. Maar er zijn ook veel olieverfschilderijen van hem bekend.
 

Gezien bij 'De Gecroonden Boschboom' op Oude Dieze 8. Je zou zeggen vier markante Bossche ouderen. atelier Oude Diest. foto © paul kriele, 5 mei 2017. .........................................................................

	Drie hangouderen op een bankje in de Casinotuin. foto © paul kriele, 5 mei 2017.  .................................................................

Impressie opening: Moerkerk geremd door eigen productie en veelzijdigheid 4 april 2008. 
In zijn openingstoespraak van de expositie ‘Herman Moerkerk Herontdekt Werk’, gaf conrector van het Jeroen Boschcollege Vincent Verstappen een beeld van de in Den Bosch geboren en getogen kunstenaar Herman Moerkerk.
Na een periode als ‘…veelzijdig kunstenaar, cartoonist met milde spot, bekwaam illustrator, schitterend regisseur, origineel ontwerper van decors en praalwagens en ook nog kort raadslid met weinig daadkracht’ vertrok Moerkerk in 1928 naar Haarlem waar hij bij de Uitgeverij De Spaarnestad illustrator werd. 
Met enige spijt daarover zei de aan Brabant verknochte Moerkerk toen ‘tussen de tulpen weinig humor aan te treffen’. Maar diezelfde stad laat het tot nu toe afweten om Moerkerk voor zijn verdiensten als o.a. als illustrator van de Katholieke Illustratie en kunstcriticus voor het Haarlems Dagblad te eren.
Bij de opening vertolkten Nelleke Lamers-Burg en Daan Gielen een sketche rond ’t Bènkse, een olieverfdoek van Moerkerk dat uitgeleend werd door Museum Kempenland. Maar 40 van de 50 aanwezige werken komen van particulieren, met name Bosschenaren.
Naast enkele topstukken is Moerkerk overigens nimmer internationaal doorgedrongen, aldus Verstappen die met Frans van Gaal ‘Op, zoek naar erkenning’ [2003] schreef. ‘Moerkerk werd door zijn enorme productie en veelzijdigheid belemmerd te excelleren.’ 

Twee nestoren, mr. Hein Bergé oprichter en bestuurslid van het eerste uur en zo pas eind, maart 2008, tot ere-voorzitter benoemd van de Stichting Museum Slager en mevrouw Eugenie Kamerbeek-Moerkerk, dochter van Herman Moerkerk.	Rechts de auteurs van 'Op zoek naar Erkenning' dat in 2003 verscheen bij de expositie van Moerkerk in het Prentenmuseum.  foto's © paul kriele, 4 april 2008.
De openingslezing door Vincent Verstappen, conrector van het Jeroen Boschcollege en Moerkerkkenner bij uitstek. Rechts: indruk van de zaal in Museum Slager met genodigden. Rechts boven: Nelleke Lamers-Burg en Daan Gielen, beiden Bosschenaar, hielden een sketche rond 't Benkske, een olieverfdoek dat achter hen hangt.  Rechts: Voorzitter van de Stichting Museum Slager Len de Klerk reikt hen na afloop een aandenken aan. foto's © paul kriele, 4 april 2008.

 
Expo onbekend werk van Herman Moerkerk 5 maart 2008. 
Komend voorjaar toont Museum Slager werk van Herman Moerkerk onder de titel 'Herman Moerkerk herondekt werk'. De werken zijn onlangs bij een particulier boven water gekomen. Slager heeft al enige werken van Moerkerk, maar het Prentenmuseum steekt het museum in aantal de loef af. De expositie wordt op 4 april 2008 geopend door Vincent Verstappen, conrector aan het Jeroen Bosch College en kenner van Moerkerk. Verstappen was in het najaar van 2003 met Frans van Gaal de auteur van ‘Op zoek naar erkenning’. Parallel daaraan liep een expositie van werken van Guus Ong en Moerkerk in het Jeroen Bosch College.

De oudste zoon van Herman Moerkerk olieverf op doek.  foto © paul kriele, 4 april 2008.

De expositie in Museum Slager is een vervolg op die van dertig jaar geleden die bgv de 100ste geboortedag van de Bossche kunstenaar in de zomer van 1979 plaatsvond. Moerkerk 1879-1949], die ook nog even in de gemeenteraad heeft gezeten, verliet in 1928 zijn geboortestad om bij de Spaarnestad te gaan werken.

Al eerder kwamen publicaties over Moerkerk uit: In 1932 verscheen bij Vroom & Dreesmann een speciale uitgave over Moerkerk In 1978, tegelijk met de eerder genoemde herdenkingstentoonstelling in Museum Slager, bracht de Sociëteit Casino een prentenboek uit, waarin vele Bossche typen en stadsgezichten waren opgenomen. Het Prentenmuseum hield in mei juni 2004 een overzichtstentoonstelling over Herman Moerkerk. 

Expo over Moerkerk 13 mei 2004.
Eind mei opent de expositie overleven en werk van Herman Moerkerk Moerkerk bleef ondanks zijn vertrek naar de Spaarnestad [1928] nog wel voor de stad werken [karikaturist, ontwerpen optochten en revues], maar ontplooide zich toch meer landelijk tot vormgever, chroniqueur en illustrator. In het Prentenmuseum dat al een vaste collectie van Moerkerk bezit, komen veelal de karikaturen van Bossche burgers tot uiting want Moerkerk stond dichtbij het gewone volk. Kenmerk van Moerkerk is dat ie licht ironisch, maar nimmer moordend een portret of karikatuur neerzette De oorlog is daarop een uitzondering. In vele Bossche huishoudens hing of hangt nog een tekening van deze bekende illustrator van de Katholieke Illustratie. De samenstellers van de expositie hebben ook daaruit geput.    

De expositie loopt van eind mei tot medio juli 2004. De werken van Moerkerk hangen in het pand Verwersstraat 22. U krijgt daar toegang via de medewerk[st]ers van de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch die kantoor houden in het er tegenover gelegen pand op Verwersstraat 19a-b. 

Onbekend werk
Interessant is dat bij hun oriëntatie op werk van Moerkerk de organisatoren zijn gebotst op twee grote verzamelaars van de Bossche kunstenaar : Jo Timmermans, maar als eigenaar van het Prentenkabinet was zijn collectie al wel bekend en nog een niet bij naam te noemen persoon.
De expositie volgt het boek dat eerder over Moerkerk verscheen, maar legt wel 't accent op 't mooiste van Moerkerk. aldus Vincent Verstappen die vijf jaar geleden samen met Guus Ong ook al een tentoonstelling over Moerkerk organiseerde. Door die opzet van toen kon de organisatie wederom uit een stapel adressen putten bij hun verzameling voor de te exposeren stukken.

Nieuw boek over Herman Moerkerk   21 december 2003 
Zondag 21 december 2003 werd in he Prentenkabinet aan de dochter van Herman Moerkerk diens nieuwe boek aangeboden. Het is is een historisch -rijk-geïlustreerd -verslag van Frans van Gaal en Vincent Verstappen. De redacteuren plaatsen het leven van Moerkerk in het maatschappelijke en culturele geschiedenis van de stad. Overigens verliet Moerkerk Den Bosch in 1928 . De verhuizing naar Haarlem was een direct gevolg van zijn werk als illustrator bij de Spaarnestad uitgever van de Katholieke Illustratie. 
Het album-'Op zoek naar erkenning', leven en werk en van Herman Moerkerk'- uitgegeven door Boekhandel Heinen kost 21,95 euro.

Na afloop van de ceremonie nam Eugenie Kamerbeek-Moerkerk spontaan de microfoon en gaf een korte, geïmproviseerde toespraak ten beste waarin ze de mening van de jeugd over Moerkerk kort vertaalde met: 'cool man!'.

Mevrouw Eugenie Kamerbeek-Moerkerk ontvangt uit handen van wethouder Roderick van de Mortel het eerste exemplaar. foto's © gerard monté, 21 december 2003.	De toespraak met mevrouw Eugenie Kamerbeek-Moerkerk met op de achtergrond Jo Timmermans, een van de twee auteurs [Vincent Verstappen] en wethouder Roderick van de Mortel.

Verslag boekpresentatie zondagmiddag 21 december 2003 Prentenkabinet.

Op de presentatie waren zo'n circa 60 gasten aanwezig onder wie mr. Hein Bergé, Rob van de Laar [stadsarchief], Frans Peters en kinderboeken- en revueschrijfster Marianne Keser. Achtereenvolgens kregen-na een welkom door gastheer Jo Timmermans- de twee auteurs en wethouder Roderick van de Mortel het woord.

Jo Timmermans directeur /eigenaar van het Prentenkabinet biedt het album aan aan wethouder Roderick van de Mortel.	De auteur Vincent Verstappen [l].
Frans van Gaal auteur. foto's © gerard monté, 21 december 2003	Ton Meulman van Boekhandel/Uitgevrij Heinen.

Van Gaal: als je bezig bent een biografie over iemand te schrijven, ga je ook op zoek naar herkenning. Van Gaal, die zelf het Bossche arbeidersleven rond 1900 heeft bestudeerd en op de scriptie tot doctor is gepromoveerd, trok gelijkenissen tussen honderd jaar geleden en nu. 'Toen was Moerkerk ook bezig een schoonheidscommissie in te stellen, maar de toenmalige burgemeester Van der Does de Willebois zag daar niets in, maar diens opvolger Frans van Lanschot wel.' 'De stad is het waard,' aldus Van Lanschot,'om op esthetisch gebied erkenning te krijgen.' 

Het liep vaak stuk op de geldkwestie, aldus Van Gaal. Een mentaliteit die nog speelt en niet alleen in Den Bosch …
Schoonheid is meer dan een geldkwestie, vervolgde hij zijn toespraak. Een bouwer, architect of projectontwikkelaar wil aanwezig zijn én blijven in zijn stad. Helaas komt het calvinistisch nuttigheidsbeginsel vaak om de hoek kijken: Het heden is belangrijker dan het verleden. Van Gaal sprak tot slot de wens uit dat het nieuwe Stadskantoor de laatste moderne ingreep is in de binnenstad. Overweeg ook eens de betekenis van historiserend bouwen- alsof dat minder zou zijn-, maar maak er geen kneuterige toestand van.

College auteur Vincent Verstappen zag veel gelijkenis tussen de politicus Van Gaal en Moerkerk. Moerkerk had een opgewekte natuur, was muzikaal, maar er waren ook wel eens zwarte momenten. [‘Wie niet,’ repliceerde dochter Eugenie in de zaal van het Prentenkabinet..] 
Moerkerk was voor Van Gaal een Bosschenaar naar zijn hart, aldus Verstappen die heel wat uurtjes in de archieven met Van Gaal heeft doorgebracht.
Voor Jo Timmermans, directeur van het Prentenkabinet, die het boek financierde, waardoor het een redelijke verkoopprijs heeft, waren de redacteuren twee rare snuiters met wie het overigens goed samenwerken was, maar die je af en toe wel achter de broek moest zitten.’
Ook wethouder Roderick van de Mortel, die het eerste exemplaar uitreikte, verwees naar het verleden want ‘……..je moet je verstaan met het verleden, om in het heden te kunnen leven.’
En verwijzend naar Van Gaal als politicus: die is heel nuttig voor de debatten die komen zowel de inhoud als de levendigheid ten goede.’
Mevrouw Kamerbeek-Moerkerk ging tot slot –de microfoon tot zich nemend - in op de erkenning die zij kreeg: ‘Als iemand de Pullitzerprijs krijgt of een Oscar wint dan worden daar vaak vraagtekens achter gezet. Zo van : ‘..ik wist helemaal niet dat ik in de prijzen zou vallen…’
Het merkwaardige is, ik wist het wel, maar ik heb er helemaal niks voor hoeven doen. Het boek is voor mijn geen enkele verdienste geweest en toch krijg ik een prijs van jewelste! De jeugd heeft nooit van Moerkerk gehoord, maar onze kinderen wel, die zouden zeggen ‘gaaf' of: ' cool men.’
Mevrouw Kamerbeek- Moerkerk en de twee meeleesredacteuren, Jan van Oudheusden en Theo Hoogbergen, ontvingen elk een presentexemplaar uit handen van Jo Timmermans.

Na het uitspreken van een kerstwens nodigde de gastheer allen uit een toast uit te brengen op dit product.

Schrijfster Marianne Keser vraagt mevrouw Kamerbeek om een handtekening te zetten in het album.	Portrettengalerij. foto's © gerard monté, 21 december 2003.
Een romantisch tafereeltje in een oude binnenstad. foto's © gerard monté, 21 december 2003.	Een interieur/stilleven en  Nikkelen Nelis

Veelzijdig was het werk van Moerkerk in ieder geval.Als Alexei Wladkine manifesteerde hij zich met expressionistische olieverfschilderijen [landschappen en portretten], die internationaal opvielen en afweken van eerder van hem bekend werk.
 Historie en monumenten, daar had Moerkerk beslist een zwak voor. Hij bepleite niet voor niets voor de instelling van een schoonheidscommissie.. Midden: wellicht een tafereel uit de historie van 's -Hertogenbosch.
De alom getalenteerde Moerkerk liet zich bij het schrijven [als journalist], het ontwerpen van optochten en costuums [hij was ook regisseur], vaak inspireren door dit thema.
Boeken over Moerkerk
Najaar 2003 verschijnt van de auteur Frans van Gaal een boek over Herman Moerkerk. Dat het een biografie wordt zou iets te veel gezegd zijn; het is een herinnering aan een kunstzinnige en creatieve Bosschenaar die de samenleving wist te doorgronden en te typeren in rake tekeningen en spotprenten. 
’Het is een belevenis, aan de hand van Moerkerk door het vooroorlogse politieke wereldje van Den Bosch te wandelen,’ aldus voormalig stadsredacteur Jacques Luyckx in het prentenboek Herman Moerkerk dat in december 1978 is uitgegeven als aanloop tot de herdenkingstententoonstelling in het voorjaar van 1979 in Museum Slager.
Jan Bruens beschreef in datzelfde boek het tekenwerk van Moerkerk als  ‘..een verrukkelijke vorm van journalistieke arbeid’.
En over de kwaliteit van de kunstenaar: ’Moerkerk kon erg goed kijken, observeren en dat noteren in zijn tekeningen en dikwijls ook nog verhalen. Moerkerk had oog voor de kleinste details’, aldus Bruens.
Die tentoonstelling werd op initiatief van een aantal- toenmalige vooraanstaande - Bosschenaren in het musuem in de Choorstraat ingericht. De collectioneurs vonden dichtbij huis veel werk van Moerkerk, want het Noord-Brabants Museum, stadsarchief en Museum Slager bezaten [bezitten] tientallen werken over deze Bosschenaar. Niet eens kwamen werken aan bod die zich in particuliere verzamelingen bevonden. 
Van Moerkerk zijn prenten bekend die exklusief in de boeken van Kees Spierings staan afgebeeld en in een speciale uitgaven [Vroom & Dreesmann] uit 1932.
In de collectie van Bosschenaar Kees Spierings jr. bevinden zich wat originele tekeningen uit het boek ' De zesde klas van Mijnheer Fransen'.

Levensloop
Moerkerk, * 's -Hertogenbosch 2 maart 1879 +Haarlem 23 augustus 1949
De 21-jarige Moerkerk  kreeg zijn eerste tekenlessen bij Theodoor van Kempen. Zijn verdere opleiding genoot hij bij de schilders Jan Bogaerts en Petrus Marinus Slager.
Moerkerk was erg actief in het culturele leven als schrijver, kunstcriticus, spreker en regisseur. Voor veel Bossche revues en allegorische optochten heeft hij kostuums ontworpen.
Nauwelijks een jaar, van augustus 1915 tot juni 1916, nam hij als raadslid actief deel aan de Bossche politiek.
Het jaar 1928 was het jaar van de omslag. HIj verhuisde toen naar Haarlem om daar bij de Spaarnestad te gaan werken.
Ooit heeft hij zich uitgegeven als kunstenaar Alexei Wladkine door moderne expressionistische- zgn. oorlogswerken- ten toon te stellen. Het was zijn reactie op een miskenning als kunstenaar door de landelijke kunstcritici.

Een jeugdportret en rechts Moerkerk meer op rijpere leeftijd.	Tekeningen uit boekje 'Meesters & leerlingen' 1999

Moerkerk schreef zelf over Den Bosch: ‘Er is geen stad in Nederland, behalve misschien Amsterdam, waar het bevolkingstype zo sterk zijn aard demonstreert als in Den Bosch. Met deze volksaard is alles aan te vangen. In Den Bosch vind je het bekende enthousiasme dat je overal zoeken kunt, maar nergens vindt, de ongeëvenaarde gemoedelijkheid die van een stad één groot gelukkig huishouden maakt.’

Uitvoerige levensloop
Hermanus Antonius Josephus Maria, geboren op Markt 87 op 2 maart 1879
eerste schoolkrant mmv Moerkerk 1896 Jezuïtencollege Sittard
tekenles van hofkalligraaf Theo van Kempen [Hoge Steenweg 17 ]rond 1900
getrouwd met Henriette Marie Julie Adrienne Alard [domicilie kiezend op Vughterstraat 162 [Later de woning van Hendrik de Laat]
eerste expo Amsterdam 1904
verhuizing naar Brugstraat 1 [zie 1928]
ontwerp en leiding sporrkjesoptocht ' s-Hertogenbosch
lid gemeenteraad september 1915-juni 1916
illustreert bij afschaffing carnaval 'De dood van carnaval' door Peer Schampers[ ps.van Hein Bergé sr.]
1821 opmaak/illustraties in bijlagen van Provinciale Noordbrabantsche en ' s-Hertogenbossche Courant bgv 150-jarig bestaan
vanaf 1921 regelmatige bijdragen van Moerkerk in deze 'Bossche Courant' .
1922-1927 revuesLicht en Schadus 1922, Wolken en Zonneschijn 1923, Klucht, Kleur en Klank 1925, Nat en Dreug 1927.
vanaf 1922 start politieke getinte/geïllustreerde] rubriek in de 'Bossche Courant' 
1923 discussie over al of niet handhaven vestingmuur thv Spinhuiswal, wat leidt tot cartoon: ' t Spulleke van Ledderum'
1923-1924 12 nummers van 'Nieuwe Tijden' onder redactie/illustraties van Moerkerk
1925 illustraties bij jeugdrubriek van Carel Teulings later [1930 ]als boekje uitgegeven: ' De jeugd voor 50 jaren' [C.Teulings]
1926 uitdagende expositie van de Rus Alexei Wladkine [ps.van Moerkerk] in Kunstzaal Triborgh in Tilburg
1927 artistiek medewerker van ' De Spaarnestad' [uitgever van o.a. de Kath.Illustratie]
1928 eretentoonstelling ivm verhuizing naar Haarlem
1928 serie prentbriefkaarten van 'Bosch Belang', later VVV 
1929 ' s-Hertogenbosch van Vincent Cleerdin illustries H.M.
1932-1933 wekelijkse cartoon/prenten in Bossche Courant
1935 diverse bijdragen aan 750 jaar stad [o.a. voor 't Zand]
1939 60ste verjaardag HM wortd gehuldigd in Haarlem en Den Bosch [Moerkerkmars van Simon Spiero]
1943 revue Buziau nav afloop oorlog[niet gerealiseerd]costuums H.M.]
1946 allegorische optocht bij 700 jaar Haarlem
1947 decorontwerp ' Bosch' Marike' volksreveu van Thom Brouns
1948 diverse allegorische optochten rond 50 jaar koningschap Wilhelmina in Den Bosch Rotterdam en bij 650 jaar Beverwijk
1949 2 maart ridder in de Orde van Oranje Nassau
1949 23 augustus Herman Moerkerk overlijdt in St.Joan de Deo te Haarlem
1954 overlijden van echtegenote M.J.A. Moerkerk-Alard in Boxtelse St.Liduinaziekenhuis 28 februari 1954

De figuren IJzeren Man, Vrouw en Kind die onderdeel uitmaakten van de spelen in 't Zand bgv 750 jaar ' s-Hertogenbosch in 1935. © Ilustratie uit Mensen & leerlingen [1999] . Guus Ong/Herman Moerkerk

Recensie boek Herman Moerkerk'Op zoek naar erkenning' 
'Op zoek naar erkenning' is een uitgave van Boekhandel/Uitgeverij Adr. Heinen en Het Prentenkabinet. De auteurs zijn dr. Frans van Gaal en Vincent Verstappen. Het album, in gebonden harde omslag, is een overzichtelijk samengesteld en prettig leesbaar boek.
De samenstellers hebben het leven van de Bosschenaar en Herman Moerkerk inzichtelijk en herkenbaar gemaakt. Dat deden zij niet alleen door een vlot geschreven tekst , het 'plaatjesboek' is een mooi inkijkboek geworden. Daarmee is het ook een kunstzinnig album, dat ondanks die kwalificatie en dankzij de populaire stijl, erg toegankelijk is voor elke lezer. 
Den Bosch zou zich prijzen nog en dergelijke, veelzijdige, cartoonist in zijn midden te hebben.

Moerkerk privé
Herman huwt met Henriëtte –Jita- Alard [21 juli 1901]. Jita is een Maastrichtse juweliersdochter.
In 1912 verhuist het paar naar de Brugstraat
Op 23 mei 1928 staat er een afscheidsinterview in de PNHC
Tussen 1914-1922 was Moerkerk al als free-lancer werkzaam voor de Katholieke Illustratie.
Moerkerk gaat twee maal per maand naar kapper van Rooy Schapenmarkt
Op 22-jarige leeftijd trouwt de toenmalige ‘middenstander ‘ Hij draait tot 1925 de zaak op de Markt naast Lohengrin.
Vanaf 1914 strekt zijn werk zich uit over de publicatie van door hemzelf geïllustreerde verhaaltjes [ tot 1928] in kranten en tijdschriften. Reportage sfeerschetsen, novellistische schetsen [verhaal met een pointe] , cursiefjes, bijv. in ‘Nieuwe Tijden’. Dat is een literair kunstzinnig tijdschrift. Rond 1915: de zaak loopt niet goed en faillissement dreigt.
Moerkerk moet als detaillist - financieel de zaakjes op orde gaan stellen. Dat doet ie uit respect voor zijn ouders en uit verantwoordelijkheidsgevoel. Als de winkel ter ziele gaat legt hij zich meer toe op zijn positie als journalist en chroniqueur van zijn tijd. Maar van kritiek op de Bossche notabelen noch op de kerk of zijn gezagsdragers is nimmer sprake 
Zie voor uitvoerige levensloop hierboven: levensloop

vrienden/relaties
Cornelis Kempe [*Den Bosch, 6 november 1857] is een bekend kalligraaf tekenleraar aan de Koninklijke Schoool
 van deze leermeester leerde HM minutieus en consciëntieus tekenen
Piet Slager [1841-1912] leraar tekenen Koninklijke Schoolportretschilder
Vanaf 27 jarige leeftijd was Slager hulpleraar even later docent.
Slagers advies aan HM laat hem zijn eigen gang gaan en stuur hem niet op les.
[teneinde zijn originaliteit te doen verfijnen. HM werd door PS om de richting van portretteren gestuurd
Jan Bogaerts[ studeerde in Antwerpen 1899-1903] getalenteerd en alom geprezen.
HM brengt tussen 1903 –1905 zijn vrije tijd in JB’s atelier door. Daar leerde hij techniek, mengtechniek kleurgebruik en penseelgebruik. Ook Bogaerts- door HM om advies gevraagd - zegt hem geen les te nemen!
In 1905 vertrekt Bogaerts uit Den Bosch, na diens huwelijk met Sophie de Meulenmeester .HM schrijft later over Bogaerts in de Katholieke Illustratie, ‘Roeping’ [cultureel tijdschrift] en in ‘Nieuwe Tijden’ [in beheer bij Moerkerk zelf. 
Vincent Cleerdin over Moerkerk: ‘de gevoelige dichter van het kleine geval, de zachte hekelaar van kleingeestigheid en flauwheid en dan weer de verheerlijker van de schoonheid van de oude stad de stad die hem blijft binden en inspireren iIn dat traditionalisme [van de kunst] van zijn geboorte.’
Cleerdin als griffier van de provincie Noord-Brabant blijft in tegenstelling tot Moerkerk en andere vrienden –gedurende de oorlogsjaren- in functie. Cleerdin is een extreem conservatief, soms blijk gevend van totalitaire opvattingen. Met die ‘hoedanigheden’ in gedachten werd hij ervan verdacht te heulen met de vijand. Hoewel dat niet het geval bleek te zijn houdt Cleerdin er na de oorlog wel een slechte naam aan over..
Wouter Lutkie
De pastoor Lutkie, telg uit een fabrikantenfamilie, koketteert met Bendito Mussolini.
Kees Spierings, de regisseur/toneelschrijver, dweept openlijk met Arnold Meijer van het Zwart Front Het Zwart Front, een fascistische organisatie uit de jaren dertig, beoogt één Groot-Nederland [samen mrt Vlaanderen].  Sedert januari 1940 neemt het de naam aan van Nationaal Front. Kees Spierings wordt voor ’s-Hertogenbosch Gewestleider bij het Front.

Piet Slager oprichter van ‘De Vereeniging de ’s-Hertogenbossche Kunstkring’ waar kunstenaars en kunstliefhebbers samenkomen en lezingen houden of er naar luisteren en exposities worden opgezet. Deze belangenbehartiger heeft ook de Openbare Leeszaal opgericht.
HM raakt bevriend met Karel Azijnman sigarenfabrikant zoon van Maurits Azijnman Karel zat in bestuur van de Kunstkring Kunstkring houdt expo’s in de zaal Rooswinkel Vughterstraat en later in Borzo Verwersstraat . Kunstkring [met HM als mede-organisator] organiseert een beiaardcongres augustus 1925. ene en expo over Antoon Derkinderen Boterhal ook in 1925.
Gerard Teulings directeur/eigenaar van Provinciaal ’Noordbrabantsche en ‘s-Hertogenbossche Courant
Vernieuwer van de krant met een feuilleton [1900!] meer int. nieuws dankzij kontakten met persbureaus Reuter, Wolff en Havas

De krant brengt naast de integere raads- en provincieverslagen ook ander nieuws : sport plus kunst en recensenten uit de kunst. Teulings en HM hebben gemeenschappelijke interessen.
HM in de journalistiek en GT in het volksleven schreef rubriek Marius de Pruik een volksfiguur die eenzaam sterft , zonder opsmuk en in stutyle stilte begraven wordt.
Moerkerk over Den Bosch
HM raakte door de Sint Jan in zowel bouwtechnisch als in religieus opzicht geïnspireerd. Het interieur van ‘die onvergetelijke kathedraal’ legde bij hem de basis voor zijn kunstenaarsleven.
”HM zegt weinig steden te kennen waar burgers een slag hebben van uitpakken en organiseren van ‘doen alsof’. er is een teder gevoel voor kunst voor muziek HM groeide op in een Roomsche sfeer.
Zoals hij als kind - gezeten in de kerkbanken - tussen zijn ouders zich heeft gevoeld zo positief blijft hij ook later over het beschermde katholicisme dé inspiratiebron!
HM over DB over de architectuur van de wijk de Muntel daar ziet HM geen aanleiding om erover te schrijven hij houdt meer van het historisch Den Bosch.
Het oude DB is als een verlaten museum gekleurd met de rijpe verven van een donker palet.
Het is alsof de mensen daar de zin voor humor hebben afgeleerd !!Zowel de gastvrijheid als de hulpvaardigheid is er onbeperkt men leeft er rustiger minder hortend met meer huishoudelijke saamhorigheid door de korte lijnen is er meer voeling en begrip voor elkaar meer samen leven doet meer humor ontstaan. 

Vertrek/ Haarlem
Moerkerk gaat intern in Haarlem wonen, de treinreis duurt drie uur, Dan kiest hij er eerst voor om op kamers te gaan. Ook heeft he tgezin tussentijds even gelogeerd in hotel Noord-Brabant op de Markt.
De interviewer vraagt of de Bosschenaren niet iets van hun gemoedelijkheid [bedoeld later oppervlakkigheid] moeten prijsgeven om vooruit te kunnen komen?
Moerkerk:’Wij in Zuid-Nederland staan juist op het keerpunt, in het midden, waar de weegschaal van Noord en Zuid omslaat. We tonen een gebrek aan ernst waardoor we van bijkomstige gevallen hoofdmotieven maken. Dat maakt dat we als Bosschenaar in allerlei zaken achterop raken. Maar het leven hier is zo gezellig [HM zegt : ‘helemaal niet ongezellig’…!] dat ik het niet graag voor een ander uil. Hier laveert men tussen vroomheid en liberalisme en afgewisseld met een poging om zich industrieel te ontwikkelen/ Men zou wat van het Zuid-Nederlandsche karakter moeten laten vallen. De Bosschenaren zijn plooibaar en gemakkelijk maar door hun bescheidenheid [letterlijk: de tegenstelling van chauvinisme] weerhoudt hen tot daden te komen ook in grote dingen. Zaken moeten soms dieper bekeken worden ipv die oppervlakkigheid meer dingen met de Noord Nederlandsche ernst benaderen.
HM DB biedt zoveel stof voor illustraties en literair werk en het is zo humorvol dankzij de aard der Bosschenaren en dankzij de aard der conflicten dat er eigenlijk tientallen dingen te maken zijn
HM moest –na een dagje Den Bosch- altijd weer even uitBosschen om in een andere metaliteit te geraken om in een nieuwe sfeer te komen’.

afscheid terugblik
Moerkerk kijkt niet in wrok om Zijn vertrek is niet een argument dat het hem aan nationale noch internationale erkenning ontbreekt.
Moerkerk krijgt in de vorm van een tentoonstelling een eervol afscheidscadeau [dus erkenning genoeg..!]
Dat aanbod komt van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen dat toen nog in de oude Jacobkerk in de Betahiëstraat is gehuisvest.
In zijn werk had Moerkerk ook niet overwogen zich te gaan specialiseren. Daarvoor pakt hij teveel aan [..].

vervolg Haarlem 
Bij de Haarlemse uitgeverij krijgt de veelzijdige HM kans tot ontplooiing : hij profileert zich er als tekenaar, schilder, illustrator, karikaturist en chroniqueur. ‘Ik ben en blijf een dankbaar oud-stadgenoot. Mijn herinnering aan Den Bosch verdrijven nooit uit mijn gedachten.
Ik kreeg de kans tot meer werk in een grote stad dat me meer armslag geeft waar ik mijn ideeën nog meer kan ventileren Dat heeft me aangelokt. Dan geeft HM zijn liefde tot zijn geboortestad bloot: Ik had graag gezien dat de Spaarnestad wat dichterbij had gelegen
 Paul Stals vanaf 1935 laboratorium assistent bij de Kath Ill..
Met HM gaat het tot 1940 heel goed. De bezetting doet de samenwerking met de leiding van de Spaarnestad veranderen.
Wellicht dat de nogal coöperatieve houding van de leiding van de Kath Ill tov de Duitsers oorzaak was van zijn vertrek. Er moet iets aan d de hand zijn geweest, zegt Stals. 
HM genoot veel vrijheid in een nogal streng geleid bedrijf Iedereen droeg hem op handen. Maar ineens was ie weg.
vervolg Haarlem: dreiging fascisme

In 1940 HM krijgt steeds meer last van zijn ogen. De bezetting ervaart hij als een dramatische historische gebeurtenis. HM werd ontslagen sommigen collega’s overleefden het niet anderen doorstonden het niet HM Ik heb me schrap egzet God zij dank was ik weg uit die geestelijk burgerlijke troep. wijzend naar de loyale en gezagsgetrouwe houding van de leiding. 
De Kath Ill blijft artikelen van HM publiceren van oude opgespaarde bijdragen tot december 1942 verschijning zonder voor-censuur, ofwel tot le onder gezag van de Duitse militaire autoriteiten Er ontstaat een conflict over de auteursrechten van HM omdat KI van zijn werk gebruik blijft maken. Na de oorlog werd dat conflict bijgelegd en HM gaat vanaf 1947 weer voor de KI werken na een ernstige ziekte overlijdt HM op 23-8-1949 in het Haarlemse Joan de Deo Er verschijnt een liber amicorum bij de eretentoonstelling in 1950 in Haarlem met gedicht ‘acrostichon’.

politieke intriges
inleiding: Moerkerk wordt bestuurslid Provinciaal Genootschap waarin ook Maurits Azijnman zitting nam [1925]. Moerkerk komt in de gemeenteraad vanaf 17 augustus 1915. Hij neemt aan die raadsverkiezingen deel namens de ‘R.K.Kiesvereeniging’. Hermsen ook een kandidaat is bestuurslid van de sociëteit de Kath Kring, Kath Kiesvereeniging, ’s-H Belang en Kunstkring De Violier. Hermsen had aanvankelijk zijn raadslidmaatschap in 1913. Medestander en marktkoopman Bernard van Vught komt voor hem in de raad.
‘Kunstonderwijs’
De koninklijke school was in de eerste jaren nog een veredelde ambachtschool de klaslokalen waren gelegen in het gebouw ‘de 12 Apostelen’ op het einde van de St.Jorisstraat.
De opleiding kreeg kort na 1900 met een leegloop te maken Bovendien viel die dip juist in de tijd van een reorganisatie van het Teeken en Ambachtonderwijs . De situatie leidde tot een groot strijdpunt in Bossche culturele kringen en nog scherper in de politiek.
Dorus Hermsen was de woordvoerder van de criticaster van het beleid van de directeur van de Koninklijke ir. Julien Dony [1865 –1949].
In de raadszaal richtte de discussie zich op enkele aspecten die met elkaar te maken hadden: zoals de subsidie voor het huren van het pand De Lelie [VVV kantoor Markt 3] ten behoeve van de Vereeniging leeszaal de Boekerij ’s-Hertogenbosch.
Er werd een pleidooi gehouden voor de instelling van een schoonheidscommissie [3-12-1915] ter behoud van cultuur-historisch erfgoed . Die commissie zou een controlerende taak krijgen. De grote animator van die commissie was Herman Moerkerk.

De toenamlige burgemeester Van der Does was tegen die commissie, maar door een bestuurswisseling keerde in 1919 het tij. Diens opvolger Frans van Lanschot [1918] toonde zich duidelijk voorstander !
Het was verkiezingstijd en daarin scherpen zich de messen.
Moerkerk overleeft de kritiek in de [verkiezings-] propaganda door Dorus Hermsen.
Raadslid Dorus Hermsen die het tov HM in 1915 opnieuw moest afleggen: met 389 tegen 291 stemmen voor
Verkiezingsstrijd
In een raadsdebat neemt HM het op voor Dony maar zijn positie is kansloos. De debatten maken hem emotioneel. Moerkerk verwijt dat men geen geld ter beschikking stelt en zich richt op het afkraken avn de vakschool,… In dat politiek tumult richt raadslid Sweens de pijlen op Moerkerk door hem te verwijten anderen te compromitteren! Dat trekt HM zich aan.

Daarbovenop komt ook nog eens de aanklacht van raadslid Sasse van Ysselt die opmerkt dat Moerkerk de samenstellers van het rapport over de Koninklijke School ‘leugenaars’ noemt.
Een raadsmeerderheid besluit dat de school moet reorganiseren en Dony dient het veld te ruimen.
Moerkerk zegt in een verklaring] het debat te verachten omdat het zich is gaan toespitsen op een persoonlijke vete.
Moerkerk delft het onderspit. De kwestie ervaart hij als een persoonlijke nederlaag. 
Kort erop staat iIn de notulen van de Raad [23-8-1916] de vacature voor de positie van Herman Moerkerk genoemd. 
Achteraf is HM toch voldaan over de reorganisatie: ’eenzijdigheid werd een gevaar, algemeene kennis werd gebooden’.. met de nieuwe directeur Huib Luns is Moerkerk erg ingenomen. 
‘In zijn opstelling wilde Moerkerk een betrokken kunstenaar zijn, maar dat is wat anders dan raadslid die een directeur wil verdedigen,’ aldus de terugblik van dochter Eugenie K-M.
In zijn opvolging maakt Dorus H zich sterk voor de culturele en artistieke emancipatie van de stad…Hermsnen houdt een pleidooi voor meer erkenning voor de kunst. Maar de excentrieke kunstenaar krijgt geen voet aan de grond in de Bossche raad [evenals Moerkerk eerder.
behoud stadswallen
Dankzij het netwerk van Moerkerk en dankzij een burgemeesterswisseling v Van Lanschot blijven de wallen gespaard tegen afbraak [Moerkerks pleidooi dd maart 1919]. Ook in Den Bosch wordt -in 1919 - een schoonheidscommissie ingesteld twintig jaar na Amsterdam 1989 en acht jaar na Arnhem [1911].  
visies op Moerkerks werk 
In de vooroorlogse tijd hadden de katholieken het nog voor het zeggen: alles werd geregeld binnen de katholieke macht 
HM geeft niet af op het Bossche dorpse leven in zijn vastlegging van politieke voorvallen in de gemeenteraad die brengt HM in beeld.
zaken die HM met ironie vastlegt maar er is nooit een sportprent gemaakt tegen katholieken die een kath bestuurder bekritiseerde belachelijk maakte. HM leidt voor 1928 een universele kunstenaarsleven, tekent illustreert organiseert en costumeert festijnen beoefent de schilderkunst en beheert een textielzaak van zijn vader.
Moerkerk is een vertegenwoordiger van de katholieke romantiek het imiteren van de middeleeuwen in een ambachtelijke kunstopvatting.
Volgens Reith de tijdschriften van HM warene eendagsvliegen Reith is kunstrecensent bij de Kath Illustratie [1949-1966] Na even te zijn opgevallen hebben die bladen kort erna weer afgedaan’.
De Haarlemse kunstkenner Harry Prenen zegt over Moerkerks werk dat ie het oude volksleven vastlegt, met al zijn sotternieën en hofnarren. De geschiedenis inspireert de kunstenaar Moerkerk tot veelzijdigheid’.
Henri Ebeling de gemeentearchivaris in Moerkerk trekt naast kunstvaardigheid ook het historische aan. 0 Moerkerk heeft een zuiver iconografisch indrukwekkende portrettengalerij van Bosschenaren vastgelegd.
Moerkerk heeft al voor 1940-45 een voorhoedersrol op gebied van monumentenzorg gespeeld.

carnaval [Moerkerks tijd van sportprenten breekt aan..]
Moerkerk pleit voor carnaval ondanks verzet van Thijssen in 1917. Eerste de oorlog 1914 en 1915 : stopzetting . Dan Thijssens raadsvoorstel met 13 tegen 9 aangenomen en Moerkerk illustreert een boekje 'Dood aan het carnaval’ van Schampers, een pseudoniem voor de vader van Hein Bergé Moerkerk noemt zich Peer Schampers
zie ook hoodfstuk 5 : ‘Gauw oe eige verschonen’ over karikaturen in de politiek/de raad.
optochten en toneelregisseur 
Van ’s-Hertogenbosch Toneel staat de eerste ‘Vergadering’ geboekt op 10- oktober 1915. Deze toneelvereniging houdt zijn bijeenkomsten in Café Mallant De club staat olv Johan Hammecher. [Het boek vermeldt overigens niet welk stuk.]
Onder regisseurschap van W. Layendekker volgt op 30 april 1916 de première in de speelzaal van het r.k. Werkliedenverbond op de Pensmarkt .
 Vanaf 24 januari 1918 Gemengd spelen nieuwe regisseur dr. Sicking [rector Stedelijk Gymnasium] de naam van het gezelschap verandert in ‘Roomsch Toneel’ Ook een wijziging is de benoeming van Kees Spierings [1924] tot voorzitter en tegelijkertijd volgt de aanstelling van Moerkerk als artistiek leider. Moerkerk stond in die tijd ook al bekend als een van de schrijvers/ regisseur van de revue’s van de drie H’s. Hermen Wertenbroek, Herman van Roosmalen en Herman Moerkerk.
Moerkerk wil bij Roomsch Toneel de kunstzin van spelers en publiek op een hoger plan brengen.
Ook hier toont Moerkerk zich als een gelovig en oppassend man met een licht-liberale inslag Moerkerk waagt zich niet aan spektakelstukken en zeker loopt hij niet in de pas met platte melodramatische drakenstukken die op kermissen te zien zijn.

De eerste kritiek na 1925
Als bij 25 jaar Bossche Dilettantentoneel vereniging het stuk ‘Don Quichot op de bruiloft van Kamacho’ [van Pieter Langendijk] wordt opgevoerd volgt er vanuit de krant een genadeloze recensie: te weinig fantasie en dwaze joligheid, aldus Het Huisgezin op 11-11-1925.
In januari 1926 verzoekt Kees Spierings HM zijn regisseurschap te beëindigen Het geestige en ook wat venijnnige afscheidsartikel van HM volgt in 1928 in de PNHC: ‘Er is door carnaval een groot aanbod er zijn veel dilettanten die graag toneel willen spelen aldus HM
Het ‘exorbitante aantal’ [van 27 toneelverenigingen,pk] zou er op kunnen duiden dat men hier comedie wil spelen..’citeert de krantmMoerkerk.
In 1926 volgt Cor Hermus Moerkerk op.

In zijn Haarlemse tijd revancheert Moerkerk zich : een stad met 15 toneelverenigingen. HM wordt regisseur bij de rederrijkerskamer Alberdingh Thijm.
In 1947- bij zijn laatste stuk dat onder zijn regie stond [ concours in Schoonhoven], HM ontvangt de regieprijs voor het stuk ’Naar het volle Leven’. In de regisseur Moerkerk ontmoeten Haarlem en Den Bosch elkaar, de vrijmoedige zwier en de verfijnde nuances. aldus HM.
 Minpuntje
Opvallend minpuntje van de artistiek leider/regisseur  Moerkerk had zijn verdienste als regisseur en ontwerper. Zo spreekwoordelijk als de functie van Moerkerk is als regisseur zo ten ondergaat hij in zijn kwaliteit als politicus. In dergelijke manoeuvres toont de Bosschenaar met het kleine hartje zich te emotioneel en te eerlijk.Nimmer zal ook in deze positie de kunstenaar en journalist Moerkerk zijn aanval of kritiek op de man spelen.
© paul kriele, 29 januari 2004.
===============
Adressen:
=In Galerie Jeronymus in de Stoofstraat is bijna permanent werk van Moerkerk te bewonderen.
=Het Prentenkabinet in de Verwersstraat 19 dat ook een interessante collectie Moerkerks bezit, gaat zich meer op de Bossche kunstenaars richten. Naast Moerkerk wordt dat binnenkort ook Hendrik de Laat.
=Antiquariaat Luicisus op Verwersstraat 40 heeft onregelmatig ook werken over Moerkerk.
=Een paar jaar geleden had het Jeroen Boschcollege een dubbeltentoonstelling: werk van Moerkerk en van de catoonist Guus Ong. De opening werd verricht door Moerkerks dochter Eugénie Kamerbeek.
Bij die gelegenheid werd het boekje 'Meesters& Leerlingen' uitgegeven

Bronnen: Boekje Meesters & leerlingen bij 80-jarig bestaan Jeroen Boschcollege, november 1999
Archief Bastion Oranje
terug naar boven
© paul kriele, februari 2003/22 december 2003.


Terug naar boven