Vestingwerken: deel Zuidwal

Printerversie

Gepubliceerd op: 10-12-2008 | Gewijzigd op: 17-11-2014
De Zuidwal tussen Pettelaarseweg en Bastion Oranje.

Twee maal een gezicht op de Zuidwal vanuit de helicopter genomen. Op de linker foto vanuit de stad, ligt middenin de foto Bastion Oranje en uiterst links een stukje Zuid.
Op de rechter foto ook vanuit de heli genomen,  het Bastion Oranje centraal gelegen, met links het oude Paleis van Justitie en rechts de Zuidwal tot aan de Grote Hekel.
foto's © paul kriele, 23 november 2001.
-----------------------------------

Stadhouderstoren zie verderop.

1e exemplaar boek korstmossen   5 december 2007.
Woensdag 5 december 2007 reikte wethouder Jetty Eugster van o.a. Milieu het eerste exemplaar uit van het boek De groene vestingmuren van ’s-Hertogenbosch met als ondertitel: Korstmossen onder de loep. Dat boek is het resultaat van drie jaar onderzoek door Jan Maassen en Henk Vennix die als natuurkundigen de restauratie langs de Zuidwal en Parklaan volgden en de begroeiing op de stadsmuur zuidzijde in kaart brachten. Eerder schreven zij al Inventarisatie Vestingmuren en voorland Zuidwal [2006]. Bijzonder vonden zij de vondst van de zeldzame tongvaren en ook - qua fauna - kwam zij de groene kikker, de pad, de dwergmuis en de weidebeekjuffer [libelle] tegen, welke laatste10 jaar geleden nog zeldzaam was.

De uitreiking van De Groene vestingmuur aan Marly Bloem van de Provincie.  foto's © paul kriele, 5 december 2007.	De redacteuren Henk Vennix [2e v.r.] Jan Maassen tonen een aandenken aan hun onderzoek.

Voor Eugster is er geen project in de stad dat zo succesvol is, niet alleen door plannen maken, juist ook door ze ten uitvoer te brengen. ‘In het in stand houden van die vestingwerken investeren we [gemeente en provincie] veel geld, maar het komt er 2-3 voud weer terug. Naast dit restaureren wil de gemeente, naast de rode ring [verkeerswegen], ook de groene ring rond de stad afmaken, ‘aldus Eugster.Gedeputeerde voor milieu en hoofd Ecologie bij de provincie Marly Bloem  ontving het 1e exemplaar.  

Bushalte tijdelijk op Zuidwal [Groote Hekel]  3 december 2007.
De laaghangende winterzon beschijnt de figuren van A.L.Dorenbosch die ontwierp voor de St.Janssingel. Daar moest dit kunstwerk van 1984 tijdelijk [2-3 jaar] worden verplaatst. Ze staan nu op de Zuidwal op de Groote Hekel. 
Op de Sint Janssingel wordt de stadsmuur opengelegd en de Koepoort zIchtbaar gemaakt. Ter hoogte van het Mairabastion komt een waterzinkbassin.

De locatie voor de bushalte met figuren naar ontwerp van A.L.Dorenbosch [1984] nabij De Groote Hekel.	De bushalte, zoals die lange tijd stond op de St. Janssingel, maar voor de vestingwerken moest wijken.. foto jan-clemens lampe, 7 september 2001.

Hierboven:  De hoek Zuidwal/Oude Dieze.  4 maal de herplaatste bushalte. Opvallende details zijn rechts boven de hond en links onder de tong uitstekende man.
foto's © gerard monté, 1 december 2007.
-----------------------
Expeditie Moerasdraak op Vestingdag 21 mei 2006
Op zondag 21 mei 2006 was er een nieuwe - derde -editie van de Expeditie Moerasdraak - die voor de Gemeente werd georganiseerd door Artishock, Omdat het weer een beetje tegen zat, viel ook de opkomst tegen.

De spelen, vestinglopen, muziekactiviteiten en demonstraties speelden zich af op en rond de Zuidwal. Overal stonden er kraampjes en informatiestands.

*Een hele zondag was de Spinhuiswal en de Zuidwal a7fgesloten voor verkeer en bestemd voor evenementen die in het teken stonden van de vestingwerken.
Links boven: Overzicht op de Zuidwal vanaf de dijk in het Bossche Broek 
Rechts boven: rare fietsen race voor kinderen die eens gek willen doen.
's Morgens leek het er nog niet op of de ijsverkoper een omzet zou halen. In de loop van de dag stonden er files wachtenden voor zijn karretje en slonk van lieverlee de stapels dozen met ijscoupes. Intussen draaide de roterende fietser een parcourtje op de Zuidwal. 
foto's © paul kriele, 21 mei 2006.*
---------------------------------

Een vuurspugend duo dat als jongleurs ook nog enige acts met vuur vertoonde. Er was natuurlijk ook muziek: links een folkloreduo en rechts een muziekstand bij het kantoor aan de Zuidwal/hoek Beurdsestraat. Bij de jeugd vond de schiettent  ook veel aftrek. foto's © paul kriele, 21 mei 2006.

Bij de jeugd de roofvogelshow van Wim van Lieshout en Albert Loomans uit Asten trok veel bezoekers, met name jeugdigen die af ten toe een slang of vogel op hun hand of in hun nek kregen toegestopt. Hierbovben:Wim van Lieshout toont een drie weken oude Nederlandse kerkuil.   Boven rechts: Op de voorgrond een woestijn buizerd en op de 2e paal een Arend-buizerd. Foto rechts: Wim van Lieshout staat hier met een raaf, een kraaiachtige die niet in Nederland voorkomt.  foto's © paul kriele, 21 mei 2006.

De zeearend behoort ook tot de collectie van Loomans. Toevallig werd maandag 22 mei 2006 bekend gemaakt dat in de Oostvaardersplassen een broedend paartje zeearenden is gesignaleerd. Dat is de eerste keer en nog wel op eigen gelegenheid dat de zeearend in Nederland voorkomt. De zeearend, die een spanwijdte heeft van 2,5 meter komt frequenter voor in Sleeswijk-Holstein en in Noord-Duitsland.

Eerste fase Vestingwerken  14 juli 2004
Op de 14e juli 2004 is de afronding van de eerste fase van het project Vestingwerken feestelijk gevierd.
Wethouder Jetty Eugster opende op woensdag 14 juli 2004 de afronding van de eerste fase van het project Vestingweken. Dat gebeurde nadat ze -zoals ze toelichtte - kort ervoor minister Veerman van Landbouw een rondleiding en vaartocht had aangeboden. Veerman maakte, gedurende een informeel bezoek, kennis met die vestingwerken en met het aandeel van het Waterschap in het waterbeheer in en om de stad.

Links boven: de opening door wethouder Jetty Eugster in het pand Nachtegaalslaantje 1, het bespreekbureau van de Groote Stroom en het kantoor van Artishock dat deze ceremonie promotioneel verzorgde.  Eugster opende met een korte toespraak de afronding op 'deze quatorze juillet/ de dag van de bestorming van de bastille', zoals ze memoreerde. Het eerste traject van de restauratie en het in beeld brengen van die vesting is afgerond.  Rechts boven: De Rangers binnen in het bureau Nachtegaalslaantje en rechts de statiefoto die na afloop met wethouder Jetty Eugster voor het pand werd genomen.  foto's © paul kriele, 14 juli 2004.

Na de opening trok de groep van sponsoren, steunberen, bewoners die langszij de Zuidwal wonen, aannemers, kinderen van de Rangers, vanaf het Nachtegaalslaantje via de zwervers in de Casinotuin naar de Hekelsluis en vervolgden aan de overzijde- langs de stadsgracht- de tocht naar Bastion Oranje.  
Het Wereldnatuurfonds steunt het project Vestingwerken met name het behoud van de flora en de fauna. Binnen het Wereldnatuurfonds vormt de jeugd -onder de naam Rangers- regionale projectgroepen.  

Foto's hierboven: Na een korte wandeling langszij de stadsgracht aan de zuidzijde van de stad, kregen de gasten op Bastion Oranje een ijsje van ijssalon Vittorio uit Waalwijk aangeboden.
Op Bastion Oranje stapten de gasten in een rondvaartboot voor een tochtje- wederom langs de zuidzijde van de stad, maar nu in tegengestelde richting. Die tocht begon pas nadat men eerst via een ijzeren noodbrug was afgedaald naar de aanlegsteiger beneden.  foto's © paul kriele, 14 juli 2004.

Boomklimmen en rechts bomenstammen zagen..	foto's © paul kriele, 30 april 2004.

De feestelijke dag werd wat vertroebeld door het winderige en regenachtige weer. Maar daar hadden de belangstellenden zich- gezien de grote opkomst- niets van aangetrokken. 
Na afloop van de vaartocht ging men voor de afsluiting met borrel en een hapje, naar het vertrekpunt aan het Nachtegaalslaantje.
Dankzij die sponsoren, zoals de nationale banken die zich hier lokaal profileren, en het Wereldnatuurfonds [WWF] wordt dit kostbare -miljoenen- project mogelijk gemaakt. 

Stadhouderstoren
Een markant onderdeel vormt nog de eco reco van de Stadhouderstoren waarvan in 2002 de fundamenten werden blootgelegd. Een eco reco is een ecologische reconstructie die bestaat uit een drijvende ring van waterplanten die met de getijden mee deinst.
De Stadhouderstoren stond in de stadsgracht ter hoogte van het Voldersstraatje. Afronding 1e fase [Zuidwal] van project vestingwerken  25 juni 2004
Na de 'oplevering van het eerste deel Zuidwal/Parklaan gaan de mannen van de Koninklijke Van Drunen aan de Westwal aan de slag.
 

Pattegrond van de oude stad waarin de delen van de restauratie 'Vestingwerken' zijn aangegeven. foto © paul kriele, 14 juli 2004.	Zicht op de gerestaureerde Zuidwal[muur]. foto © gemeente

Met een ontvangst, borrel, wandeling en boottochtje wordt de eerste fase van het in 1999 ingezette project vestingwerken, afgerond. Dat gebeurt op woensdag 14 juli 2004 in aanwezigheid van de verantwoordelijke wethouder Jetty Eugster. 

De bijeenkomst is in het kantoor vestingwerken [ontvangst] en van daaruit volgt een bezichtiging van de gerestaureerde Zuidwal, de walmuren en Bastion Oranje waaromheen een boottochtje wordt gemaakt.
Nevenopzet is ook om de sponsoren, zoals de plaatselijk en regionaal bekende banken even in het zonnetje te kunnen zetten, want die hebben inmiddels een tweede financiële injectie toegezegd. Maar ook van het Wereldnatuurfonds kreeg het project steun omdat het streeft naar het terugbrengen van zeldzame planten en dieren [reptielen]. 

Impressie Expeditie Moerasdraak 30 april 2004.
Survivaltochten, diving, puzzeltochten, boomklimmen, zagen op de Pettelaarse Schans, Zuiderplas en in de polder en op Bastion Oranje.

Links: vanaf Bastion Oranje daalden de divingmannen en sommige vrouwen over de stadsgracht naar beneden.
Rechts zicht op de polder en de dijk langs de stadsgracht waar de abzeilers neerkwamen.
foto's © paul kriele, 30 april 2004.  

Dive Adventures begeleidden de deelnemers op Bastion Oranje. In het water zwommen duikers om bij eventuele misstappen hulp te kunnen bieden.
Ook de Duiksschool F.I.N.S. was stand by.

Op het Bastion werd een van de bomen beklommen via een touw. En op een andere plek was de opdracht balken doorzagen ! foto's © paul kriele, 30 april 2004.

 De 'Expeditie Moerasdraak' is opgezet mbv Landrover, Brabants Dagblad, Super de Boer, ABN-AMRO, Van Heugten, Theo Heijmans Transpoirt, Music Events, Schneider Outdoor, Het D Team, Duikschool F.I.N.S. en Ger Sleutjes Bloemen. 
De promoitie werd verzorgd door Artishock.

Traject wallenrestauratie 13 november 2003.

Een opvallend bord met een nog markantere tekst: Verse specie in de Zuidwal. De tekst refereert naar de injectiemethode. Met het inbrengen van cement op de zwakke -eerder gemeten - locaties moet de oude vestingmuur een betere conditie krijgen. - foto © paul kriele, 13 november 2003.

Afsluiting vestingwerkentraject   15 juni 2003.  Stadhouderstoren

Werkzaamheden onder aan de stadsmuur toont. Rechts is de damwand voor de intekening van de stadhouderstoren te zien. foto' s © paul kriele, 1 november 2002.

Donderdagmiddag 19 juni 2003 sluit de gemeente een traject af van de aanpak vestingwerken. Dat circa 40 miljoen euro kostende project startte anderhalf jaar geleden. De nieuwe doorbraak bij de Kruisbroedershekel maakt er onderdeel van uit.
De restauratie van de stadsmuur aan de Zuidwal/Spinhuiswal door Koninklijke Van Drunen is inmiddels voltooid. De muren zijn geïnjecteerd en aan de funderingen zijn herstelwerken verricht.
Op Bastion Oranje wordt dat werk op 19 juni 2003 feestelijk afgerond. Het is tevens een promotie van dit project waarvoor onlangs subsidie van het Rijk loskwam. Met dat geld gaat de gemeente Bastion Oranje meer historisch inrichten en bruggen vanuit de polder naar de stadsmuur aanleggen en het Vughtereiland voor publiek met een wandelroute toegankelijk maken. De draaibrug bij Bastion Oliemolen kan- na een technische verbetering - makkelijker en vaker open gesteld worden.

Amateur brengt Stadhouderstoren in beeld   4 februari 2003.
Henk Bruggeman, de 75-jarige amateur-historicus, jubileert vandaag met zijn 50ste bundel. Door de actualiteit nam hij de voormalige Stadhouderstoren aan de Zuidwal als onderwerp. In december 2002 hebben archeologen in een deels drooggelegde stadsgracht de fundamenten daarvan blootgelegd.
Die toren is aangelegd nadat bij de aanval van de Graaf van Hohenlohe [januari 1585] bleek dat de vesting te zwak was. Door verraad van de Bossche burgers, een deel schaarde zich achter de Spaanse koning en weer anderen kozen voor Holland, werd er een bres in die verdediging geslagen, schrijft Bruggeman. Ook het buskruit was door sabotage onbruikbaar gemaakt.
Op verzoek van de Prins van Parma ging de stad zich beter beschermen.
De twee verdiepingen tellende Stadhouderstoren werd verbouwd tot ‘ Cruytmolen’ [besluit 29 maart 1585].
De Dienst Fortificatiën heeft de toren, die halverwege 1700 in verval was geraakt, in 1844 weer opgebouwd. Voor welk doel is Bruggeman onbekend. Van dat werk heeft Bruggeman de bouwtekeningen aangetroffen. De oudste bekende foto van de afgestompte toren dateert van 1868.
Na de opheffing van de vestingwerken [1874] kwam er definitief een eind aan de toren. Die is gesloopt volgens het bestek, opgesteld door gemeenteopzichter A. Jansen: ’Slooping van het voormalig kruitmagazijn nabij de Weversplaats’ 30 september 1890.

De Zuidwal gezien vanaf de Pettelaarseweg in 1868. Het grote blok links van het midden is het restant van de Stadhouderstoren. Tot in de 2e helft van de 18e eeuw, toen de toren in verval raakte, werd ie nog als kruitmagazijn gebruikt. foto © Stadsarchief uit Bundel van Henk Bruggeman 'Stadhouderstoren binnen de vesting 's-Hertogenbosch'.	Opnieuw een gezicht op de muur langszij de Zuidwal, maar dan vanuit de tegenovergestelde richting, ter hoogte van Zuidwal 11. foto © paul kriele, 7 november 2002.

In het bassin waarin- na drooglegging-werd gezocht naar fundamenten van de voormalige Stadhouderstoren zijn geen waardevolle bestanddelen gevonden, aldus Eddy Nijhof niet aangetroffen.

Stadhouderstoren blootgelegd  24 oktober 2002.  
Door het graafwerk in de stadsgracht , waar eerder al de ondergrond wegzakte, zijn de aanzetten van de Stadhouderstoren bloot gekomen. Die toren, vermoedelijk uit de zeventiende eeuw, was wel bekend, stond ter hoogte van de Kemelsharenhoek en reikte in omvang tot halverwege de gracht. Hij is halverwege de negentiende eeuw gesloopt. Er zijn uit die tijd zelfs nog foto’s van gemaakt.
Marc van Roosmalen die verantwoordelijk is voor het project Vestingwerken, bedacht de idee om fundamenten van die toren weer aan te brengen en vanuit het water door middel van schijnwerpers de contouren van de toren zichtbaar te maken.

De stadsmuur die momenteel [zomer/najaar 2002] wordt gerestaureerd volgt de methode van het injecteren met specie. Een bezwaar kan zijn dat die specie via de voegen weer naar buiten dringt. Dan moet de methode worden bezien, aldus Peter Verhagen.
Verder worden de muren gestut met zgn. passieve ankers die zowel de muren insteken als vasthechten in de gracht vlak voor de muur. Zodra er beweging in de muur komt [bijv. naar voren hellen] dan spannen die ankers zich.De methode van het injecteren brengt met zich mee dat de restauratie niet meer kameleonsgewijze wordt gevolgd, maar dat alles in een keer wordt aangepakt. Kameleon slaat op de vakken die om en om aan de beurt zouden komen. Oogmerk was de planten weer kans op herstel te geven. Van de oude niet eerder aangepakte muurdelen kunnen ze zich weer uitzaaien op de pas gerestaureerde delen.

Stop restauratie stadsmuur/calamiteit voorkomen   20 september 2002.
Uit voorzorg en om elk risico te vermijden heeft de gemeente olv uitvoerder Nieboer de restauratie van de stadsmuur langs de Zuidwal stilgelegd. Dat gebeurde donderdag 19 september nadat bij aanvang van het heiwerk aan de zijde stadsgracht een aarden wal instortte. Op dit moment beraadt de uitvoerder zich met hoofd restauratie projecten R.van Roosmalen over welke maatregelen moeten worden genomen om risico’s te voorkomen en op welke manier het werk efficiënt kan worden voortgezet. Volgens woordvoerder Jeroen Berkhout gaat het hier om eeuwen oude funderingen waar je voor onverwachte feiten kunt komen te staan.
Uiterlijk donderdag 27 september moet de voortgang duidelijk zijn. Dan is ook de stand van zaken van de zwakke funderingen opnieuw belicht.
Een anonieme informant suggereert dat calamiteiten zijn voorkomen. Door het wegvallen van de onderlaag had de stadsmuur gedeeltelijk kunnen omvallen. Bij een verzakking breekt bovendien de transportleiding [30 cm] van de waterleiding die langs de stadsmuur loopt. De overweging is de druk eraf te halen zodat een overstroming van de Zuidwal kan worden voorkomen. Bovendien zijn er nog drie gebruikers van die waterleiding aan de Zuidwal.  

Start restauratie stadsmuur Zuidwal - 19 augustus 2002.
Koninklijke Van Drunen is begonnen met de restauratie van de stadsmuur langszij de Zuidwal.
Maandag 19 augustus 2002 werd begonnen met de voorbereidingen van het karwei aan de Zuidwal. De groenvoorzieningen langszij de stadsmuur werden opgeruimd en de eerste stellages en bouwketen werden geplaatst.

Zicht op de Zuidwal vanaf Bastion Oranje, de start voor de restauratie van de vestingmuren een traject dat loopt vanaf de Grote Hekel t/m de Oliemolensingel. foto © paul kriele, 20 augustus 2002.

Terug naar boven