Zoeken

Historie wijk De Vliert

Printerversie
Gepubliceerd op: 06-03-2003 | Gewijzigd op: 16-06-2015
 Historie De Vliert/ Sacrament en de Vogelwijk
Kruispunt Orthenseweg-Aartshertogenlaan net na de verbreding van één rijbaan met twee naar twee gescheiden rijbanen met elk twee rijkstroken.

Aanpalend aan de Muntel en ook geleidelijk overgaand in bebouwing ligt de wijk de Vliert, ook al zo'n topografische naam. De ontwikkeling dateert van het eind van de jaren twintig. Tijdens de invulling van de Jan de la Barlaan, de Bossche Pad en de Graafseweg richtten de ogen van de stedenbouwkundigen zich al op de Vliert.
Na 1920 voerden kipkarren zand aan vanaf de Maaskant. Het terrein tussen de Geldersedam en Aartshertogenlaan kreeg geleidelijk aan zijn definitieve indeling. Pas in de dertiger jaren is met de huizenbouw in dit gebied en aan de Oostzijde van de Graafseweg begonnen.

De naam de Vliert is als topografische naam afgeleid van Vliedert of Vlieraard In het Latijn betekent het vlieten of kabbelen. De Vliert is polderland dat bij hoog water onder liep.

De Diezebrug die de Vliert verbond met 't Zand. In de oorlog [eind oktober1944] werd deze brug van 1939 opgeblazen. 

foto © gerard monté, 6 augustus 2003.
 		 Uiterst rechts de Citadellaan met de Aa en de Citadel en links achter -nog net zichtbaar- De IJzeren Vrouw.

foto © peter van gogh, 16 augustus 2005.
 

de oude toestand
De Vliert was vanuit de binnenstad bereikbaar via de Citadellaan. Over de Dieze lag -tot 1931- nog geen [Dieze-]brug.*
De rijksweg vanaf Orthen boog ter hoogte van de Maalstroom af richting Citadellaan. Dat kleine riviertje liep zo ongeveer vanaf [waar later] Mart van Drunen/electriciteitszaak stond] richting [de latere] sigarenzaak van Bechtold hoek Silenenstraat/Orthenseweg. Dus als je vanuit de stad kwam- via de Citadellaan- moest je op het eind altijd dat riviertje oversteken.

Vermoedelijk de binnenplaats van  Kolenhandelaar De Keizer
op de hoek Orthenseweg/Vaaltweg.

Langs de Vaaltweg stond de loodsen van sloper Huiskes, Menco en De Winter. Er lag ook lag de houthandel van Van Swaay. Dankzij directeur Jan van Swaay, die lid was van Viking, kon de watersportvereniging daar terecht.
*Diezebrug: Volgens Jo Hendriks die geboren is in een huisje staand op het Houtpad was het adres van Van Swaay Houtpad 4. Jo schreef verder dat de huizen en overige bebouwing in1939 onteigend werden ivm aanleg van de Diezebrug. Hendriks herinnert zich ook het insteekhaventje.

Aan het Werfpad stond enkele bedrijven waaronder de Houthandel van Van Swaaij.
Precies aan de overkant van de Dieze, de Buitendijk staat nu nog hetzelfde perceel, voorheen de Talent Factory, vanaf 2013 de skatehal. 		Gezien de houten palen die hier liggen, zou het de werf van Van Swaaij kunnen zijn.

Viking
Bij de aanleg van de Diezebrug [1939] moest Viking verkassen en koos -wederom- een andere industriehaven nabij de gastoren aan de Oude Vlijmenseweg. Toen ook daar de industriële activiteiten toenamen en het water vervuilde [De Gruyter/Michelin] koos Viking in 1951 voor de locatie Ertveldplas. Daar was bij de ophoging van West, ook een plas met een insteekhaven ontstaan. 
Philips in Den Bosch
Den Bosch was voor Brabant en zeker gezien vanaf het Noorden, de eerste waterstad van het zuiden. Voor Philips Eindhoven was dat ook de meest nabij gelezen 'sportstad' en een uitgelezen plek voor zijn watersporters. Dat verklaart waarom Viking aanvankelijk veel Philipsmensen als lid had..
Maar in de jaren eind zestig, toen Hedel een eigen jachthaven kreeg, trokken de Philipsmensen naar de Maas. Dat gebeurde olv van architect Van Halteren.

inrichting 
Bekend is dat Bart Schoenmakers, lid van een generatie van welgestelde Tilburgse fabrikanten, door mgr. Diepen tot bouwpastoor voor de Vliert werd aangewezen. Schoenmakers had optie op een terrein gelegen tussen de Sonnius- en Zwijsenstraat. De namen zijn afgeleid van twee bekende Bossche bisschoppen.

Van de Sacramentsparochie op de Vliert [Sonniusstraat], werd  in 1934, deTiburger Bart Schoenmakers, de bouwpastoor.
De kerk kwam gereed in1935, maar nog zonder toren.
Later, bij de uitbreiding in Westelijke richting [niet op de foto],  kwam er echter geen toren bij .De utbreiding was al vertraagd door financiële tegenslagen.


Behalve de in 1935 gerealiseerde Sacramentskerk was de Pius-X school aan de Aartshertogenlaan het tweede markante gebouw in de wijk. Voor de katholieke ouders en hun kinderen waren dat in de jaren veertig-tachtig de plaatsen van samenkomst, zoals de Tharcisiusschool en het Paschalishuis dat waren voor de bewoners van de Vogelwijk.

Orthenpoort gelegen in de voormalige Vogelwijk [deSieb]. Vooraan staat de moskee en daarachter het gebouw van de brandweer. -foto's © gerard monté, 9 augustus 2003.[l] en peter van gogh, 16 augustus 2005 [r].
 

Orthenpoort, zoals de voormalige Vogelwijk na de herinrichting is gaan heten. Brandweer, de politie regio Noord-Oost-Brabant en een moskee vestigden zich tegenover de Gamma.
De naam Vogelstraat herinnert nog aan de vroegere wijk.
Op de rechterfoto is ook nog de aanpalende Orthenseweg te zien.

Houthandel Jongeneel
Jongeneel is al twee jaar weg uit de Orthenpoort/Vogelstraat. De houthandel is neergestreken aan de Daviotttenweg. De voormalige hal nabij de Gamma is intussen gesloopt.

Op de locatie tussen de GGD en Gamma staat de houthandel van Jongeneel. Die houten hal is medio april 2005 afgebroken. Op de plek van die hal komen nieuwe parkeerplaatsen voor de bouwmarkt van Gamma.
foto © gerard monté, 24 april 2005.

De Duliwijk
De Duliwijk is gelegen aan de Westkant van de Orthenseweg, globaal gezegd tussen Metropole en Orthenpoort.
Duli, is de afkorting voor an Dun en Van Liempt, namen van aannemers die met hun woningbouwbureau de Silenen-, Lelie-, Akelei-, en Kogelbloemstraat hebben ontwikkeld. Vandaar dat deze wijk de naam Duliwijk heeft gekregen. Tegenwoordig is het gebied omgedoopt tot Orthenpoort. De wijk is opgezet door de onroerend goed exploitatiemaatschappij Duli.  
De firmanten kochten hier een bouwterrein, gelegen westelijk van de latere Orthenseweg.Dat strekte zicht uit tot [wat later bekend stond als de Vogelwijk]. Op dat terrein -ter hoogte van de latere Kogelbloemstraat- staat volgens oude kaarten een machinefabriek.N.V IJzerconstructiefabriek Zuid-Nederland.

De zwagers Jac van Dun en Petrus van Liempt waren directeur/eigenaar van deze onderneming. Een zoon van Petrus- Martien- was ook bij de exploitatiemaatschappij in dienst, aldus diens zoon Piet. Na een studie civiel-techniek in Delft richtte hij later in Heerlen een adviesbureau op.
Petrus van Liempt *1872 + 1940 Martien van Liempt * 18xx + 1958
Petrus van Liempt, oorspronkelijk een stucadoor, kon -volgens ingeseinde bronnen- op een gegeven dag in België een partij stenen opkopen Samen met zijn zwager Jac van Dun -het klinkt simpel - hebben zij daarvan de Duliwijk gerealiseerd.
-Boven: Inkijk in deAkeleistraat met rechts een nieuw gebouwde flat hoek Orthenseweg/Akelistraat.
Achterin de Kogelbloemstraat en links -halverwege- de Leliestraat.
-Links boven: Dit is de Akeleistraat Noordzijde, die niet tot de Duliwijk behoort. Het is - wat wij- 'Witte Siep' noemden en in de jaren 50 ter vervanging kwam voor bewoners van de te slopen Vogelwijk. Rechts de Ereprijsstraat en achterin rechts, de doorloop van de Kogelbloemstraat, waarvan het eerst deel wel weer tot de Duliwijk behoort.
-Links: De Eereprijsstraat in aanbouw begin jaren 50.

© archief fotot's.

De bouwer van de Duliwijk -Piet van Liempt -kocht in de crisisjaren 20 voor zijn broer Frans [*1880 +1929] , die toen zonder werk zat, een sigarenfabriek in de Uilenburg. Piets zoon Wim, die later in Elshout sigarenmaker werd, heeft ook nog in die sigarenfabriek gewerkt. Dat fabriekje gelegen in de Uilenburg [De Klomp..?], heette De Firma Frans van Liempt, Tabak - en sigarenfabriek, voorheen firma F. Wertenbroek.

De Silenenstraat in de Duliwijk
Gouden bruiloft op Silenenstraat 10 in 1948. Deze straat en de Akeleistraat, de Lelie- en de Kogelbloemstraat behoren tot de Duliwijk.
Peperkamp staat als bewoners non in de jare 60 geregistreeerd, maar dat is de vraag of dat ook voor de jaren 50 zo was
 

Kruispunt -toentertijd -de A2 de weg naar Utrecht en de Aartshertogenlaan op naar Oss/Nijmegen.
-Boven: De Aartshertogenlaan was bedoeld als een as door de wijk maar was ook opgezet voor de verbinding Den Bosch-Nijmegen.
-Rechts boven: Kruispunt Orthenseweg-Aartshertogenlaan: Geen Duliwijk maar wel de kerk en scholen waar de Duliwijk op was gefixeerd.
-Rechts de hoek Aartshertogenlaan met de Ackerdijckstraat, waar Leo zijn kruidenierszaak had  en er een Ola-ijs agentschap leidde.

Uit ander archiefmateriaal blijkt dat het 'Duli-terrein' in 1932 werd aangekocht door Petrus Johannes van Liempt [*1872 +1940] en Jacobus van Dun. Dat terrein lag nabij de ijzerconstructiefabriek [Rovim..??pk]
Martien van Liempt [ *1907 +1958] krijgt de leiding over het bouwrijp maken van het terrein, de bouw en de verhuur en verkoop van de woningen. Martin functioneert als architect, uitvoerder, aannemer en beheerder/makelaar..
Exploitatie van de grond neemt in het najaar van 1932 een aanvang In januari 1933 wordt door Van Liempt het eerste verkavelingsplan opgezet, zo blijkt uit de aantekeningen van dagboeken van M. van Liempt.
Op een plattegrondje, elders gepubliceerd, is zowel de insteekhaven bij Van Swaay als het woonwagenkampje te zien. Dat kampje lag zuidelijk van Vogelstaat. Aan de Noordzijde van die Vogelstraat kwamen de andere naar vogels genoemde straten van deze 'Vogelwijk' te liggen.

Orthenpoort
De GGD vestigde zich in2004 Orthenpoort. Het gebied staat bij de gemeente [Ruimtelijke Ordening] in de belangstelling voor een herinrichting met name de gebieden langs de spoorlijn, de Dieze en insteekhavens.
In de toekomst volgt er nog een extra ontsluiting als de Randweg via de Parallelweg wordt doorgetrokken naar de Zandzuigerstraat.

-foto © gerard monté,  17 oktober  2004.

 		 Op de hoek Orthenseweg/Vogelstraat is in het pand van de voormalige Sociale Dienst de GGD gekomen.
 

Actualiteit op de vensterruit: Onvrede over Balkenende.
Bureau Precies is zet 'telkens' een sneer of zinsnede op de ruit die verwijst naar de actualiteit, een soort glazen Loesje. Precies is een marketing- en reclamebureau gevestigd op Vogelstraat 35.
 
Bureau Precies in de Vogelstraat/hoek Orthenseweg.

foto © gerard monté, 24 april 2005.
 


foto © gerard monté, 17 oktober 2004.
 		 Op de noordelijke hoek Orthenseweg/Vogelstraat staat een flatgebouw met bovenwoningen en op de begane grond dienstverlening zoals een hypotheekverstrekker en een fysiotherapie.

Orthenpoort Calamiteitendiensten
Aan de Vogelstraat zijn de rampendiensten gevestigd: In 2003 is er ook nog een Regionaal Meldcentrum geopend en in 2004 volgt ook nog de Regionale Brandweer en vervolgens de GGD.





Kort na de nieuwbouw van politiebureau en -Bossche- brandweer genomen foto van de voormalige Vogelwijk waaraan alleen nog de naam Vogelstraat herinnert.

foto © gerard monté, 4 april 1999.
 


.
 
De brandweer. 
foto © gerard monté, 6 augustus 2003.		 Het GMC [Gemeenschappelijk Calamiteiten Centrum]. 

Het bureau van de Politie Brabant- Noord. 
foto © gerard monté, 6 augustus 2003.
 

Duliwijk : Bouw eerste blok in 1933-1934]
In de Duliblok, ten westen van de Orthenseweg gelegen, koopt bakker Mulbregt het eerste huis op 27 juli 1934. De zaak op Orthenseweg 22 hoek Silenenstraat gaat open op 12 maart 1935. De koopprijs bleek te liggen tussen de 2.000 en 3.000 gulden.
Voor ouderen Vliertbewoners zijn zoon Wil die met zijn vader in de bakkerij stond nog wel bekend. De bezoriging werd trouw en contentieus door Bakker Kees, een halfbroer van Wil gedaan.
Auteur Paul Kriele werd op 9 april 1945 op Orthenseweg 40 als vierde in een gezin, dat toen bestond uit twee meisjes en broer Peter, geboren. Daar stonden drie huizen als onderdeel van de gevelrij 22-48. De drie 'rijtjeshuizen' waren van een Nijmeegse familie. die later door de drie resp.bewoners Cooijmans, Dobbelsteen en Kriele werden gekocht. Dat was naar ik meen in de jaren zestig voor 11.000 gulden.
Ouders Kriele hebben op 8 juni 1938 het eerste gesprek met M.van Liempt over de huur van Orthenseweg 40.
Op de zuidelijke hoek was bakker Mulbregt en op de andere hoek Maywee gevestigd. De rij van garage Hoek en restaurant Metropole [Jansen ] moest nog gebouwd worden

Joodse bewoners gevlucht
Historisch markant is dat in er in 1937 nog enkele burgers van Joodse afkomst wonen,. Huur van garages en loodsen door Duitse joden per 1 januari 1937, staat in een van de verslagen die over de Duliwijk zijn opgesteld, vermeld.** Kort voor de oorlog zijn zij vertrokken. Uit de persoonlijke overlevering kwam mij ter ore dat deze joden naar elders vertrokken zijn. Details werden je toen als kind niet meegedeeld of waren onbekend.

In januari 1937 riepen deze huurders de hulp in voor het veiligstellen van hun eigendommen in Jülich, waarschijnlijk hun plaats van afkomst. Per 31 maart 1937 vertrekken plots drie families met joods klinkende namen.
*Verslag van stadsarchief Peter Jan van der Heijden
garages
Op de Vliert vestigden zich enkele garagebedrijven - waaronder Hoek en Schulte- daarmee de toenemende mobiliteit aangevend. 

Opvallend is dat de na de oorlog tot stand gekomen wijken geen echt winkelcentrum hebben gekend, het is bij kleinere buurtcentra gebleven. Pas in de jaren zeventig ontstaan de winkelcentra zoals we ze nu kennen: de Zuiderpassage, de Kruiskamp met de Oude Vlijmenseweg, Boschmeersingel, Helftheuvel, Rompertcentrum.en het winkelcentrum aan de Schanswetering.
Info van Piet van Liempt, kleinzoon van Petrus van Liempt [*1872- +1940]

Vogelwijk 
De Vogelwijk, met als bijnaam de Sieb, afgeleid van Siberië, is verdwenen. Moskee, brandweer politiebureau en een bouwmarkt namen bezit van deze volksbuurt. Alleen de Vogelstraat herinnert nog aan de Vogelwijk.
De Exploitatiemaatschappij Duli dateert van 1931 en werd geliquideerd in of nabij 1947.

In de wijk Siberië zoals de Vogelwijk in de volksmond genoemd werd, stond al een houten kerk waarin zondags de mis werd gelezen. De kreet de Siep is afgeleid van het woord Siberië. 
Dit kerkje is opgericht voor de eerste bewoners van de Vogelwijk medio jaren 30], maar er waren al woonwagenbewoners [rechter foto].
Later -na 1935- bij de totstandkoning van de Sacramenstkerk  werden  zij geacht zich aan te sluiten bij de Sacramentsparochie. 		Woonwagenkampje rond 1930 gerealiseerd in de Vogelstraat voor de bewoners die afkomstig waren van 't Stortje aan de Hekellaan.
In de Vogelstraat die nog bestaat, lag links [gezien vanuit de stad] tegen de Dieze aan, een veld voor woonwagenbewoners die afkomstig waren van 't Stortje aan de Hekellaan.Later jaren 19354/1935 is hieruit de Vogelwijk ontstaan die de bijnaam de Sieb [Siberië], eenn buurt met straten met vogelnamen.

De bewoners van de Vogelwijk hebben altijd een eigen bestaan geleden. De naar vogels genoemde straten waren door een politiepost afgescheiden van de Duliwijk [Van Dun en Van Liempt]. De klinkerweg [Orthenseweg], die in 1960 als vierbaansweg werd geasfalteerd, betekende in alles een grens tussen beede gemeenschappen. 
Die wijk kreeg ook een eigen school en een verenigingsgebouw: het Paschalishuis. Dat huis met toneelzaal en biljartzalen en instructielokalen voor de huismoeders van de Siep, werd af en toe ook gebruikt door de parochianen van Schoenmakers.
De binnenpaats van het Paschalishuis, dat een gemeenschapshuis voor de parochie H. Sacrament, maar het behoorde eigenlijk ook tot de Vogelwijk met zijn aangrenzende Tharcisiusschool voor de jeugd van de Vogelwijk. In he Paschalishuis werden vaak jubilea gevierd en toneelspelen opgevoerd, die georganiseerd werden door de fraters uit de Sonniusstraat die de Pius X-school  en de Tharcisisusschool bedienden.

Naast deTharcisiusschool van de Vogelwijk stond de kleuterschool van de parochie Sacrament, die via een poort in de Kogelbloemstraat toegankelijk was.


Terug naar boven