Bij boekpresentatie Coen Free: 'Wellicht m'n laatste optreden'.

Printerversie

Gepubliceerd op: 05-11-2016 | Gewijzigd op: 05-11-2016
Vrijdagmiddag 4 november 2016 was de presentatie van 'Crealucion' van de oud -algemeen directeur van het KW1-C Coen Free, een op en top -bezorgd- onderwijsman.
Free begon zijn toespraak met dank aan de zoveel aanwezigen ['beste mensen'] op deze vrijdagmiddag. 'Dit is misschien wel mijn laatste publieke optreden,' aldus Free die aan een ernstige ziekte lijdt.

Jheronimus Bosch Art Center. De soms emotioneel getinte, maar ook weer met  humorvolle anekdoten doorspekte, toespraak van Coen Free, die door deze presentatie merkbaar vermoeid raakte. foto © paul kriele, 4 november 2016.

Beste mensen,
En dat is geen cliché. Wie op een vrijdagmiddag vanuit het hele land naar een boekpresentatie komt, met de mysterieuze titel Crealucion, behoort tot de beste mensen. Fijn dat u er bent. Bij wat wellicht mijn laatste publieke optreden zal zijn.
(Veel zal afhangen van wat ik maandag a.s. te horen krijg. Maar hopelijk brengen Lourdeswater en klavertje vier van het KW1C mij geluk)

Crealucion heeft als motto een gedicht van de Bossche dichter Hans Vlek: Laat als een bloem uw blikken stijgen naar het licht. Richt als het gras u op en woeker. Blijf een opgewekte zoeker! Achter deze eenvoudige woorden, gaat een wereld van verbeelding schuil. Crealucion is een positief boek, dat het complexe probleem van Wat is leren? Wat is denken?
Wanneer ben je intelligent? Wat is creativiteit? terug brengt tot een begrijpelijke en menselijke maat.

Waar zal ik het met u in het kort over kunnen hebben? Er zijn genoeg toegankelijke en aantrekkelijke thema’s. Bijvoorbeeld humor. Door De Bono beschouwd als een hogere vorm van menselijke intelligentie. Door het gebruik van humor bevordert men de neuroplasticiteit van het brein. Humor maakt gebruik van verrassende invalshoeken, die kantelingen in het denken tot stand brengen. Waardoor percepties en dus ook gedrag kunnen veranderen. ‘Een moeder had een probleem met haar zoon. Hij wilde niet meer naar school. Ben je ziek, vroeg ze hem. Nee, maar ik word wel ziek van school. Ze lachen me uit en pesten me de hele dag. Dus waarom zou ik nog gaan? Er zijn twee goede redenen om naar school te gaan, antwoordde de verstandige moeder. De eerste: je bent al 42. En de tweede reden: je bent de directeur.’

Antropologisch gezien is onderwijs in wezen een wreed initiatie ritueel, dat heel zorgvuldig begeleid moet worden. De visie: ‘Gewoon een goede school’ is dan ook minder vanzelfsprekend als een bekend cabaretier ons wil doen geloven. Wat kortzichtig van Freek. Maar ja, hij heeft dan ook slechte ogen.

Een aardig thema is ook het ontkrachten van onderwijsmythes als bijvoorbeeld het bestaan van dominante links- en rechts-denkers. En de mythe dat jongens beter zijn in wiskunde en de meisjes in talen. Dat is eerder een kwestie van selffulfilling prophecy. En de mythe dat de rol van een leraar minder wordt door de opkomst van technologieën als de i-Pad. Niets is minder waar. Onderzoek toont aan dat de rol van een leraar als professioneel rolmodel alleen maar belangrijker wordt. En dat als ouderwets beschouwde rituelen als het stampen van kennis, het natekenen, samen zingen, het uit het hoofd opzeggen van jaartallen, tafels, rijtjes woorden etc, en het gebruik van vingers bij het rekenen, heel belangrijk zijn voor de ontwikkeling van kinderhersenen én van het zelfvertrouwen. Zoals het kinderbrein ook liever een boek blijkt te lezen dan een tablet.
Het behouden en cultiveren van het goede is vaak veel vernieuwender dan het vernieuwen om het vernieuwen; een vorm van eigentijdse cultuurhistorie. En wat denkt u van het wetenschappelijk bewijs dat Memphis Depay het op basis van zijn statische mindset niet zal redden in de absolute top; en Max Verstappen wél. Of het bewijs dat neurowetenschappelijk gezien het woord ‘mensenmens’ onzin is. En het woord ‘participatiemaatschappij’ een lege huls is en alleen maar inhoud krijgt als overheid en politieke elite de moed hebben ons onderwijsstelsel fundamenteel aan te pakken.

Ik zou het ook met u kunnen hebben over het geheim van ‘de Nonnen van Vught’. Het taleninstituut Regina Coeli dat dankzij een uniek totaalconcept, mede tot stand gekomen dankzij cultuurbewaker Zr. Annette, uitgeroepen is tot beste opleider van Nederland.

Allemaal interessante thema’s om uit te diepen, tot ik kort geleden, n.a.v. de artikelen over het verschijnen van Crealucion van veel ouders en leerkrachten een reactie kreeg, waaronder de volgende e-mail: ‘’Na 5 jaar als ras idealist en dromer over creatief onderwijs zeer actief te zijn geweest als docent, ben ik behoorlijk moe geworden door het steeds opnieuw aan knallen tegen het schoolsysteem dat in wezen failliet is. Moe van het samenwerken met energie slurpende collega’s die duidelijk geen dromen meer hebben. En moe van het werken met de vele leerlingen die over het algemeen droomloos onderwijs krijgen en vaak geen enkele vorm van intrinsieke motivatie meer hebben. Ondanks dat mijn idealisme en mijn droom van duurzame talentontwikkeling nog niet verdwenen zijn, vraag ik me af of dit onderwijs voor mij nog wel het geschikte middel is.”
En beste mensen, op basis van mijn ervaring én als ervaringsdeskundige van een kleindochter in het BO en een kleinzoon in het VO weet ik dat deze cri de coeur helaas geen uitzondering is. Naast een groot gebrek aan breinkennis is er in het onderwijs ook pedagogisch-didactisch het nodige mis. Onderwijzen zonder het besef hoe het brein leert, is als het ontwerpen van een handschoen zonder te weten hoe een hand eruit ziet.

(En Frank en Joke, ik denk dat hetzelfde geldt voor medewerkers in de zorg die met jongvolwassenen werken)
Een zeer recent OESO-rapport toont aan dat nergens ter wereld de leerlingen zo ongemotiveerd, ongedisciplineerd en rumoerig zijn als in ons land. Een schooldirecteur stapt zo’n lawaaierige klas binnen om enkele gangmakers eruit te halen. Jij daar Geert, twee dagen schorsing. En jij Willem, één dag geschorst. Dan ziet hij Leo, die zeer schuldbewust zit te kijken. En wat heb jij uitgespookt? Ik heb snippers uit het raam gegooid, meneer. Dát valt dan mee; een laatste waarschuwing voor jou. Op dat moment gaat de deur open en komt een leerling de klas binnen, onder de schrammen en met gescheurde kleren. Wie ben jij ,vraagt de directeur kwaad. Bert Snippers, meneer.

En dan nu het positieve nieuws!
Crealucion geeft voor deze problematiek een handreiking. Uitgaande van het wetenschappelijk inzicht dat ‘Leren’ definieert als een fundamentele gedragsverandering, die onder invloed van onze spiegelneuronen, begint met gedachteverandering.
De Bono noemt dit een verandering m.b.t. onze percepties. Deze bestaan uit een mengeling van min of meer objectieve feiten, en subjectieve meningen en emoties. Op basis hiervan creëert iedereen zijn eigen werkelijkheid, die men als dé waarheid opvat. Volgens De Bono de voornaamste oorzaak van allerlei misverstanden ook op wereldniveau. Hierbij speelt een botsing tussen waarden en normen een grote rol. Zoals in het onderwijs en de zorg de waarden van leraren, doctoren, verpleegkundigen en zorgverleners welhaast per definitie botsen met de bureaucratische normen van de overheid en die van bestuurders van scholen, ziekenhuizen en instellingen, die zich daaraan moeten conformeren, via een systeem van mechanische kwaliteitszorg.

Howard Gardner benoemt in zijn grensverleggende studie ‘De Kneedbare Geest, over het veranderen van eigen en andermans gedachten’ zeven factoren die als hefboom kunnen dienen bij fundamentele gedachteveranderingen, als opmaat tot een duurzame gedragsverandering. In een aantal studies werken collega-wetenschappers dit thema uit.
Graag wijs ik op de studie naar spiegelneuronen van de Nederlandse hoogleraar Christian Keysers, waardoor we onze kijk op onderwijs en leer theorieën grondig moeten bijstellen: beter eenmaal voordoen dan eindeloos uitleggen.
De studie van Carol Dweck naar de statische en groei-mindset. Als we erin zouden slagen haar inzichten een plaats te geven in ons onderwijs, zou dat een zegen zijn voor de héle maatschappij.
De studie van Robert Sternberg , een van de invloedrijkste hedendaagse wetenschappers op het gebied van intelligentie, die in zijn betoog over drie soorten intelligentie: de analytische, de praktische en de creative, twee ideale profielen schetst: dat van een ideale leraar en dat van een ideaal leerproces.
Graag verwijs ik tevens met nadruk naar de opmerkelijke studie van John Medina, hoogleraar ontwikkelingsbiologie, die op basis van onderzoek, twaalf breinregels ontwierp, die concrete aanwijzingen bevatten hoe we beter kunnen leren, werken en opvoeden, van geboorte t/m pubertijd.
Nieuwe innovatieve lerarenopleiding
Op basis van zijn stelling: als we het onderwijs willen veranderen, zullen we op de eerste plaats de lerarenopleiding moeten veranderen, geeft Medina o.a. adviezen voor lesroosters, opbouw van lessen en hoe om te gaan met het verschil in jongens- en meisjeshersenen. In breinregel 12 geeft hij concrete aanwijzingen hoe zo’n lerarenopleiding eruit moet zien. Daarin zullen neurowetenschappelijk onderzoek en breinkennis een voorname plaats moeten innemen.
(En burgemeester, ik denk dat het binnenhalen van zo’n innovatieve lerarenopleiding voor onze stad van nóg uitdagender en groter belang zal zijn dan de Graduate School.)
En tenslotte de studie van Csikszentmihalyi die elf paradoxale karaktertrekken schetst van mensen die beschikken over creatief denkvermogen met een hoofdletter C. Een rijke en baanbrekende studie die tevens aangeeft waarom het zo moeilijk is een creatief klimaat te scheppen in het bedrijfsleven met zijn traditionele gezagsstructuren.

En waarom noodzakelijke vernieuwing bij overheid en in onderwijs en zorg zo’n moeizaam proces is. Omdat systemen die gebaseerd zijn op hiërarchie, bureaucratie en standaardisering op geen enkele wijze gebaat zijn bij paradoxen en onzekerheden. Het neoliberale marktdenken predikt weliswaar vrijheid, maar zaait vooral wantrouwen, angst en overdreven bureaucratie. En wie dat doet, zal op den duur chaos oogsten. Er is in zowel zorg als onderwijs al sprake van vele systeemontwijkingen. Zoals ook prof. Edith Hooge aantoont in haar studie ‘Over de mythe van bestuurbare onderwijs organisaties’. Zie het onthullende schema op pg. 218 van Crealucion. Hoe begrijpelijk deze systeemontwijkingen op de werkvloer ook zijn, het vergroot wel de sociale ongelijkheid in Nederland, zoals een ander recent OESO-rapport aantoont.

Het is de plicht van een overheid een zo ideaal mogelijk onderwijsstelsel te creëren, los van allerlei politieke ideologieën en belangen. Een stelsel waarin àlle kinderen optimaal kunnen leren. Een stelsel dat zeker geen pestgedrag uitlokt. Een stelsel dat niet tégen de werking van het menselijk brein ingaat, maar dit juist onderstéúnt. En deze ingrijpende sociale innovatie vereist een veel intelligentere benadering, dan de instrumenteel-technische aanpak tot nu toe. En dat vereist weer leiderschap en creatieve denkvaardigheid op hoog niveau.

Ook burgemeester Ton Rombouts werd in Coens dankwoorden betrokken. foto © paul kriele, 4 november 2016.

Dankzegging vanFree
Beste mensen, mijn zoektocht naar deze heilige graal is bijna ten einde. Dit noopt tot het bedanken van mensen die me vergezeld en gesteund hebben. Te beginnen met de Reeburgmavo te Vught, waar ik mijn onderwijsloopbaan in 1972 startte en waarvan mijn vrienden en oud-collegae Martien Smits en Gerard de Croon aanwezig zijn.
Vervolgens mijn medeoprichters van CvI, hier aanwezig: Klaas Koops, Hans van Nieuwkerk, Fred Remmers en Haye van de Werf. Als Sjors en Sjimmies bestormden we 25 jaar geleden met succes de onderwijsbarricaden tot die van het ministerie en Tweede Kamer toe.
Ook dank aan mijn trouwe Consortium-medewerkers Annemarie, Ellen en Addy, die door hun ondernemendheid en prudent omgaan met het CvI-kapitaal, niet alleen ons Innovatiehuis maar ook de uitgave van dit boek mogelijk maakten. Mijn afscheid van het KW1C in 2013 beschouwde ik slechts als tussenstation, omdat ik wist dat mijn zoektocht naar G.O. door zou gaan. Het doet me goed dat zoveel oud-medewerkers aanwezig zijn. Nu de zoektocht bijna ten einde is, geeft me dat gelegenheid om Yvonne Moerman, van 1986 tot 2011 mijn inspirerende en energieke plaatsvervanger te danken. En niet te vergeten mijn rechter- en linkerhand gedurende 22 jaar, Bettina van ’t Veld. Bij het samenstellen van de uitvoerige lijst van mijn publicaties realiseerde ik me nog eens dat Bettina als eerste van de inhoud ervan kennis nam en mij de eerste leesbaarheid adviezen gaf. Max Hoefeijzers en Edith Henskens dank voor jullie steun en inspiratie vanaf 2013, die ik als zeer bijzonder en weldadig ervaren heb. Jo en Gerdy dank voor deze rijke leeromgeving van het JBAC, een inspiratiebron voor eigentijdse cultuurbeleving. Waar we dankzij een nieuwe opzet van de poot Educatie kunnen gaan werken aan gedroomd onderwijs; leren door creëren. En dank voor jouw hulp, samen met Hannah, bij het uitgeven van Crealucion. Waaraan ook Ben Claessens, Theo Koolen, Jos Leenhouts en Marja van Bijsterveldt hun bijzondere steentje bijdroegen. En Ben extra dank voor jouw persoonlijke, welhaast pastorale zorg. Het gegeven dat ik dankzij jou nu ook onderdeel ben van de roemruchte AO-reeks, die dit jaar reeds 80 jaar bestaat, maakt me trots. Met grote dank aan Marc Heijmans voor de prachtige vormgeving van het boek én de digitale interactieve versie die begin 2017 zal verschijnen, waardoor Crealucion ook een echt eigentijds googleboek zal zijn. Jeanette, Tanja en Max dank voor jullie bijdrage aan het mini-symposium.

	Gezinnetje van Coen Free. Ook een boeket voor Coens vrouw Ted.
foto © paul kriele, 4 november 2016.

Speciale dank..
Tot slot dank ik dr. Rutger Koornstra en dr. Robert Jan Smeenk van Radboud UMC, die me letterlijk de tijd en het behoud van mijn denkkracht gaven tot het schrijven van Crealucion. En als allerlaatste dank ik mijn vrouw Ted, die me altijd de ruimte heeft gegeven voor deze zoektocht naar gedroomd onderwijs. (En die, nu mijn ruimte letterlijk zeer beperkt is geworden, de taak van mantelzorger met verve vervult.)

Beste mensen, nog een klein stukje Boschlogie tot slot. In 1963, nu 53 jaar geleden, verscheen hier in ’s-Hertogenbosch ‘Een bizonder vreemde dief’ van Ewald Vanvugt. Een boek dat de Nederlandse literaire wereld op zijn kop zette en van het slaperige, katholieke provinciestadje ’s-Hertogenbosch een bolwerk van jeugdig oproer maakte. Compleet met poëzie happenings, artistiekelingen en vetkuiven, die op hun Puchs en Zündapps de Bossche binnenstad onveilig maakten.

Ik hoop dat Crealucion, opgedragen aan het levensgeluk van mijn kinderen Marie-Louise en Maarten en mijn kleinkinderen Floris en Evi, een even grote invloed zal hebben en zal uitmonden in een inspirerende Beweging Gedroomd Onderwijs.
’s-Hertogenbosch, 4 november 2016.


Terug naar boven