Historie Bossche -herenmodezaak - Kreymborg

Printerversie

Gepubliceerd op: 01-05-1997 | Gewijzigd op: 16-10-2009
Kreymborg finito
Een bekende naam van confectionairs in Den Bosch was Kreymborg, een zaak die al in 1891 werd opgericht, veertien jaar eerder dan de vestiging Amsterdam. Een Westfaalse stoffenman trok in 1878 met diens zonen naar Den Bosch.
Op de voormalige locatie van Kreymborg op de Schapenmarkt is een grote schoenenzaak en een telefoonwinkel in de plaats gekomen. Overigens is die telefoonwinkel al veranderd in een 'Hans Anders brillenzaak'.
1. inleiding
2. historie
3. familiegeschiedenis

Het kledingconcern Kreymborg sluit 61 filialen. Dat gebeurt in 2001, precies in het jaar waarin de Bossche vestiging-de oudste-110 jaar bestaat. Reden is een teruglopende omzet, wat weer een gevolg is van de moeizame aanpassing door het concern aan de wispelturige consument. Voor inkopers en directies is het moeilijk met telkens wisselende trends in de pas te blijven lopen. Concurrentie van nieuwe, zich flexibel opstellende, zaken als Hij [We] en Hennis & Mauritz spelen natuurlijk een grote rol. Dat blijkt ook uit het feit dat naast Kreymborg, C&A het ook moeilijk heeft.

Briefhoofd van de firma Kreymborg & Compagnons met de eerste vestigingen van Kreymborg van Gerhard Kreymborg . Gerhard was de broer van Anton die als de oprichter wordt gezien. Op de afbeelding staan drie Bossche vestigingen: Schapenmarkt [midden boven], Snellestraat/Minderbroedersstraat [2e van l.] en Snellestraat [de tegenwoordige achteringang, midden onder] .   Pas in 1905 gaat in Amsterdam -de hoofdvestiging van Anton Kreymborg open.

familie Kreymborg
De Kreymborgs kwamen rond 1878 vanuit Lohne in Westfalen naar Nederland. Anton was de oudste, geboren in 1862, en Gerhard in 1865**. Deze laatste begon op zaterdag 26 september 1891 op de Schapenmarkt [toen nog Zadelmakerstraat] in Den Bosch, in een statig herenhuis een kledingzaak. Daarmee was hij de eerste Kreymborg met een eigen zaak. Zijn oudste broer Anton zou pas in 1905 volgen!
Volgens dr. Frans Jansen gaat aan die eerste vestiging nog een allereerste [atelier] vooraf aan de Minderbroedersstraat hoek Snellestraat.
Lang ging- en soms nog wel gaat- men er van uit, dat Kreymborg in 1905 met de opening van de eerste Amsterdamse zaak, is gestart. Gerhard* is lange tijd min of meer doodgezwegen. Overigens werd ook broer Bernhard [*1868], die zaken in Venlo en Roermond opende, veronachtzaamd.

Een opname van de Schapenmarkt uit 1997. Links naast M&S mode het pand van Kreymborg, dat daar sedert 1891 gevestigd is. © foto paul kriele, 1 mei 1997.

Uit de geschiedschrijving blijkt dat in 1905 op de hoek Leidschestraat/Keizergracht een confectiezaak wordt geopend. hoewel elders in het boek Honderd jaar Groot Winkelbedrijven staat te lezen: Leidschestraat/Herengracht: Kreymborgwinkel.
De eerste vestiging buiten Amsterdam staat in Utrecht op de Mariaplaats Utrecht.
** Noot Gerhard
Gerhard Heinrich Franz Kreymborg *Lohne 6 augustus 1865 +' s-Hertogenbosch, 4 november 1911 gehuwd met 
Ida Johanna Frederica Bramlage *Lohne 4 maart 1867 +' s-Hertogenbosch, 16 april 1909.

eerste Bossche zaak
Aan de opening in Den Bosch gingen een aantal publicaties in de plaatselijke courant vooraf : een personeelsadvertentie op de dag voor de opening en aanbevelingsadvertenties over de zaak in confectie en maatkleding. In ' de Provinciale' van 14, 23 en 26 september 1891 werden de 'degelijke, solide, goed passende kleedingstukken gemaakt of aangemeten' aangeprezen.

Het interieur van de Kreymborgzaak op de Schapenmarkt in de jaren dertig. De bedrijfsleider woonde toen met zijn gezin nog boven de zaak. Op de foto de begane grond waar gordijnen de costuums tegen het stof beschermden. De pakken hingen in rijen daarachter, bereikbaar via een trap [achtergrond]. Ook de verwarming is nog antiek met een potkacheltje[links voorgrond]. In de jaren dertig tot aan zijn dood in 1944 was P.J.J.Vos, de vader van Koos Vos, bedrijfsleider van Kreymborg. foto ©  kollektie Koos Vos.

In de Bossche vestiging is Kreymborg de eerste die met betaling à contant begint in plaats van op krediet. Ook nieuw is dat de goederen teruggenomen worden en vergoed, wanneer ze niet bevallen.
Intussen waren er toch ook al zaken in Middelburg [1894], Venlo [1910] en Eindhoven [1908] geopend, ook Helmond wordt als zaak van Gerhard genoemd.
Kreymborg Den Bosch nam Hollenkamp in de Vughterstraat over. [Ik heb niet kunnen achterhalen wanneer en waar Hollenkamp was gevestigd]. Door verbouwingen en aankopen is successievelijk de zaak op de Schapenmarkt uitgebreid tot wat die nu is.
2. historie
De start van Kreymborg ligt eigenlijk in Zuid-Nederland, bij Gerhard die in 1891 in Den Bosch een confectiefabriek opent. Volgens Frans Jansen is deze zaak gevestigd op de hoek Snellestraat/Minderbroedersstraat. De laatst genoemde straat telt so wie so al veel confectionnairs. Na Den Bosch volgen Venlo, Eindhoven, Middelburg, Roermond en Helmond.
Maar het accent ligt bij Anton, niet alleen omdat hij zeven kinderen heeft, ook omdat hij in 1911- bij het overlijden van zijn broer Gerhard- de zaken overneemt.

Op de achterpagina van een adresboek van 1897 staat een grote advertentie van de firma Kreymborg & Co die de gevel van Schapenmarkt B 331-331a toont. Links in een portiek is de entree en de afbeelding laat een twee etages hoog pand zien met drie grote spiegelruiten 'Inrichting voor eigen confectioneering' staat in witte letters op de gevel geschilderd. Blijkbaar is er van meet af aan ook een toegang aan de Snellestraat B 308, zoals uit een briefhoofd blijkt..

De eerste en tevens oudste vestiging van Kreymborg & Cie is gelegen in 's-Hertogenbosch. Op de Schapenmarkt, toen nog Zadelmakersstraat, vestigde de Duitse koopman Gerhard Kreymborg zich op 26 september 1891 met een kledingfabriek en confectieatelier. Ook op de hoek Minderbroedersstraat/Snellestraat was een Kreymboorg atelier. Ook in dit geval was Den Bosch weer de eerste van een landelijk concern waar met de detailhandel werd gestart. Afbeelding van A.C.Verhees Den Bosch, gebruikt voor de achterzijde van het adresboek 1897.

Op Kolpertsraat A 286 had Gerhard [H.F.] Kreymborg een confectie-magazijn, aldus de adressenlijst. Die lokatie komt noch in de boeken en evenmin op het briefhoofd voor...
In 1911 wordt door overlijden van Gerhard, Amsterdam meer het centrum van Kreymborg & Co. Anton neemt dan ook de vier zaken van zijn broer over: Den Bosch, Middelburg, Venlo en Roermond. Op Kerkhof Groenendaal is nog de grafkelder van Gerhard en Ida Kreymborg-Bramlage aanwezig.

De Bossche vestiging herdacht op 26 september 1936 haar 45-jarig bestaan. In de 'Provinciale' werd die herdenking aangekondigd. De klanten ontvingen als jubileumgeschenk bij aankopen van 23 gulden een zwaar verchroomd klokje, winkelwaarde vier gulden. Kreymborg betekende toen nog Waarborg...

Het allereerste Kreymborgpand op de hoek Minderbroedersstraat/Snellestraat.	Het front van de winkel na de eerste uitbreiding.

familievetes en ontstuimige aandeelhoudersvergadering
Kreymborg was tot in de jaren zeventig een familiebedrijf .En zoals het in elk bedrijf gebeurt/de heerste daar ook wel eens tweespalt over het te voeren beleid. Vaker waren de te verdelen inkomsten aanleiding tot familieruzies.
Bij de dood van Anton Kreymborg gaat de Vennootschap onder firma [vof] over in een Naamloze Vennootschap [NV].
Tot 1965 slaagde Leo erin de onenigheid tussen de erfgenamen van Anton Kreymborg in toom te houden, zo schrijft Roger Miellet.
Miellet is de auteur van =Honderd jaar Groot Winkelbedrijven = en tevens lid van een geslacht van Belgische detailhandelaren [Galeries Modernnes].

Miellet noemt met name de dochters van Anton die op alle mogelijke manieren trachtten de nieuwe bestuurders kwijt te raken. Deze bewindvoerders zijn in de plaats van de op leeftijd geraakten broers van Joop en Frans aangetrokken Zij moesten de aandeelhouders zien te overtuigen dat modernisering van de bedrijfsvoering en interne organisatie noodzakelijk was. Het jaar 1971 was wel het hoogtepunt van de familievetes toen op een aandeelhoudersvergadering de kleindochter van Anton-Ilse Kreymborg- probeerde haar broer tot directeur te laten benoemen De melding van een verlies van 3,5 miljoen over 1970 was uiteraard op die bijeenkomst de grote teleurstelling.
Roger Miellet schrijft, dat de doorgevoerde sanering weinig verbetering had gebracht Het einde van het familiebedrijf Kreymborg komt in zicht. Ter afwending van een faillissement zijn in 1973/74 de aandelen overgedragen aan de VKM, de Verenigde Kleding Magazijnen van Vroom & Dreesmann. V&D had ook al Hollenkamp ingelijfd.
V&D bracht in 1976 de Kreymborgwinkels tesamen met Hollenkamp onder in Confendex. De naam Kreymborg bleef gehandhaafd.

3. familiegeschiedenis
De stamvader van de Kreymborgs is Heinrich Kreymborg [*Lohne 1833-1898]. Deze tabakshandelaar en producent emigreert naar Rio de Janeiro. Maar zijn zonen Anton [*1862], Gerhard [*1865] en Bernhard [*1868] vluchten uit Duitsland om aan drie jaar dienstverband in het Pruisische leger te ontkomen.
Anton huwt met Henrica van Beurden, Gerhard [1865-1911] met Ida Bramlage in 1895 en van Bernhard is zijn status vooralsnog onbekend.

zeven kinderen
Anton en Henrica krijgen zeven kinderen: drie jongens en vier meisjes. Henri is de oudste. Hij overlijdt in 1943 vroegtijdig tijdens zijn internering in een Jappenkamp.
Verder telt het gezin Kreymborg-Van Beurden de kinderen: Frans, Joop, Leo, Lies, Ida, Mies, Jeanne. De meisjes zijn geboren tussen 1896-1901.
Bij Antons dood gaan de aandelen over aan diens dochters. Maar bij zijn zilveren jubileum in de zaak had Anton zijn drie zoons tot directeur aangesteld:
De meisjes hebben 85% van de aandelen. Lies draagt bij testament na haar dood de aandelen over aan Ida, Mies en Jeanne. De laatste, die gehuwd is met drs. J.A.N. Reynen [commissaris], heeft de kinderen Guus en Paul.
zoon Joop
Joop heeft zoon Frans en Hans *1926 [bedrijfsleider. Haarlem] en John *1931 hebben tezamen 15% van de aandelen.
Dan zijn er naast deze broers ook nog Ilse [*1940] en Erna die getrouwd is met Heertje. Zij hebben een 'antiek'-zaak op de Nieuwe Zijdsvoorburgwal.
zoon Frans
Frans neemt in 1965 het besluit af te treden.In zijn brief gericht aan het personeel staat ook, dat Joop eveneens opgestapt. Een besluit waar Joop niets van af weet, maar waardoor Joop wel op straat kwam te staan. Het maakt diens belofte onmogelijk die hij aan zijn zoons had gedaan. Zij zouden directeur worden. [kort erop krijgt Joop een hartaanval]. Frans emigreert naar Zuid-Afrika.
Broer Leo, diens kinderen [o.a. Anton] werden in ondergeschikte functies geduld, omdat ze niet veel moeilijkheden maakten.
de situatie in 1970/71
De ongetrouwde Ilse Kreymborg wordt in 1970 door een journalist geïnterviewd.[krant onbekend]. In dat jaar omvat Kreymborg twintig filialen, telt 650 personeelsleden en heeft een verlies van 2 miljoen, aldus Ilse.
In 1969 zou inderdaad een fors verlies zijn geleden. 'Het zijn onze miljoenen die over de balk worden gegooid. Mijn tantes die goed bij kas zitten, interesseert het niets. Die zeggen overal ja en amen op', aldus Ilse die het liefst zou zien dat het bedrijf werd verkocht [of een fusie/overname]. De president-commissaris zegt, dat er is zelfs een kleine winst is, dankzij de verkoop van enkele panden.
Guus Reynen en drs Sevens voerden- met instemming van de tantes- het beleid. Zij hebben de sanering van eind jaren zestig doorgezet. Dat wil zeggen: sluiting van onrendabele filialen [o.a. de moederzaak in A'dam], opening nieuwe zaken en overname Kattenburg en introductie -tegen de wil van Anton Kreymborg- van damesconfectie.
drs. Reynen en prof. dr. A.van der Grinten zijn door de tantes [Lies, Ida, Mies en Jeanne] benoemd. In de ogen van Joops kinderen hebben de kinderen van Jeanne de zaak naar de knoppen geholpen. In ieder geval hun beleid zinden de anderen niet.

Op de bewuste aandeelhouders vergadering op 15 juli 1971 vroegen Joops kinderen de zaak te verdelen. Toen dat niet gebeurde vroegen zij om de overdracht van hun aandelen aan de anderen Dat waren de feiten die mede hebben geleid tot de explosie van 15 juli 1971. Roger Miellet schrijft, dat op de aandeelhoudersvergadering Ilse een broer als directeur naar voren wilde schuiven.
Van der Grinten zegt als antwoord op de kritiek van Ilse Kreymborg, '...een minderheid wil de meerderheid de wil opleggen'.

Journalist Tom Brouwer [De Telegraaf] recapituleert, dat de aankondiging van de president-commissaris van der Grinten om geen dividend uit te keren door Ilse wordt beantwoord met de eis dat dan maar de reserves moeten worden aangesproken. Daarop zegt vander Grinten, dat noch de winst noch de liquiditeit van de firma een uitkering zou rechtvaardigen. Die mededeling is de druppel die de emmer doet overlopen en Ilse gooit een kristallen asbak door de ramen van de vergaderzaal waarop ook anderen met sherryglazen gaan gooien Ilse raakt gewond zij loopt enkele sneden op aan de hals en het gezicht.

persmededeling
Joops zonen Hans en John, met resp. 25 en 20 jaar dienstverband zouden niet met rancune behandeld worden, aldus een woordvoerder na afloop van de vergadering. 's Avonds lag er bij hen een brief van de bewindvoerders op de deurmat waarin stond, dat hen de toegang tot de terreinen en de burelen van grootvader Anton Kreymborg werden ontzegd...
toekomst Kreymborgpand
De vraag is wat er met het pand gaat gebeuren? Van Hout Brox zit al jaren op de klep om in Den Bosch een vestiging te verwerven. Maar het begint er steeds meer op te lijken dat Vendex zo'n vestiging onmogelijk maakt. Het concern heeft zelf al zoveel dochters in uiteenlopende branches dat het onwaarschijnlijk is dat een van haar panden aan een concurrent wordt door verkocht.

Scapino, ook een Vendex-dochter, komt als vestiging op de Schapenmarkt het meest in beeld. De andere 61 filialen die door V&D aan het Kruitvat zijn verkocht kunnen of een Kruitvat of een Trekpleister, of een Ici Paris- of een Scapinozaak worden.

Inmiddels heeft Scapino[schoenen de grootste ruimte betrokken en rechts kwam Dixons, maar die telefoonwinkel is per 15 november 2002 overgegaan als brillenzaak van Hans Anders.
Bronnen: De Telegraaf 24-7-1971 met de journalisten Tom Brouwer en Henk de Mari, het boek '100 jaar Groot Winkelbedrijven in Nederland' van Roger Miellet. 'De vrij late opkomst van warenhuizen in Den Bosch', paul kriele september 1993 in de Nieuwsbrief van Hartje Den Bosch, dr. Frans Jansen: 'Kleding in Transitie'.


Terug naar boven